معرفی و دانلود کتاب داستان‌های مشترک شاهنامه و آثار نظامی

معرفی کتاب داستان‌های مشترک شاهنامه و آثار نظامی

عباس ضیائی در کتاب داستان‌های مشترک شاهنامه و آثار نظامی، به نقد و تفسیر آثار فردوسی و نظامی پرداخته است.

بدون شک شاهنامه این اثر حماسی و تاریخی زبان فارسی یکی از منابع مورد استفاده‌ی حکیم نظامی گنجوی در سرودن پنج گنج بوده است؛ اما این اثر گران‌بها در کنار آثار دیگری برای نظامی مورد‌‌ استفاده قرار گرفته، سخنی دیگر است. نظامی در قرن ششم به خلق آثاری پرداخته که بعضی از داستان‌های آن ریشه در شاهنامه‌ی فردوسی که حدودا دو قرن پیش از آن سروده شده بود، دارد. آثاری همچون خسرو و شیرین، بهرام گور و اسکندرنامه؛ در‌ حالی که در دل خود داستان‌ها و روایت‌های فراوانی دارند با داستان‌های مشابه در شاهنامه مشترکات و تفاوت‌های بسیار دارند. 

«شاهنامه گنجینه‌ای است که از اشعار خوب در هر موضوع از اشعار رزمی و بزمی و عشق و عاشقی و احساسات لطیف و ایجاد روح وطن‌پرستی و هرچه بخواهید در آن هست.»

نظامی نیز از سخنگویان صاحب سبکی است که مانند فردوسی به ایجاد و تکمیل سبکی خاص دست‌ یافته است. گرچه داستان‌سرایی در زبان فارسی به وسیله‌ی نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند، نظامی است.

با توجه به وجود روایات مشترک مذکور در آثار این دو شاعر برجسته (فردوسی - نظامی) کشف و بررسی شود، پژوهشگر بر‌ آن است تا اندکی از این اشتراکات و اختلافات را در کتاب داستان‌های مشترک شاهنامه و آثار نظامی بیابد.

واضح است که شاهنامه اثری معروف و شناخته شده است و همچنین آثار نظامی را شعر غنایی به شمار می‌آورند، اما کتاب داستان‌های مشترک شاهنامه و آثار نظامی، یک نگاه کلی به آثار این دو حکیم است، چرا که در شاهنامه نیز شعر غنایی دیده می‌شود و اسکندر‌نامه‌ی نظامی نیز می‌تواند شعر حماسی باشد؛ شدت و ضعف این‌ها خود سخن دیگری است. حال این پرسش پیش می‌آید که آیا در آثار این دو حکیم بزرگ علاوه بر اشتراکات و اختلافات موجود در شکل داستان‌های دو شاعر مشترکات درونی در محتوای آثار نیز دیده می‌شود؟ به این منظور که آیا در قسمت‌هایی که ماجرای داستان‌ها یکسان است پیام داستان همان است که دیگری گفته و سروده است؟ در روند داستان‌ها و رخدادهای موجود در آن‌ها چه نقاط مشترک و چه تفاوت‌هایی دیده می‌شود؟ اشتراکات کلی در داستان‌ها کدام است؟ تفاوت‌های جزئی و کلی کدام است؟

فردوسی شاعری حماسه‌سرا و معروف است در حالی که نظامی شاعر اشعار غنایی است. اما هر دو در حیطه‌ی زبانی، ادبی دیگری (حماسی - غنایی) نیز هنر‌نمایی کرده‌اند به‌طوری که در شعر حماسه‌سرای بزرگ ایران فردوسی بزرگ شعر غنایی هم دیده می‌شود و در شعر شاعر بزرگ نظامی نیز خصوصا در اسکندر‌نامه حماسه مشاهده می‌گردد.

این دو شاعر پس از خود ادب فارسی را با تحول و تحرکی خاص رو به رو ساخته‌اند و شاعران دیگر با تقلید از آثار آن‌ها مجموعه‌هایی گرانقدر در ادب حماسی و غنایی ایران پدید آورده‌اند که حول محور اندیشه‌ها، الفاظ و سخن‌آفرینی این دو استاد بزرگ چرخیده است و شگفت این که هیچ یک از این مقلدان به اوج لفظ و معنای کلام آنان نرسیده و نخواهند رسید. بسیاری از سرآمدان شعر فارسی، مستقیم و غیر‌مستقیم از این دو شاعر تقلید کرده‌اند و در اشعار خود زبان به ستایش آنان گشوده‌اند، به‌عنوان نمونه در بخشی از کتاب داستان‌های مشترک شاهنامه و آثار نظامی، ابیاتی از اسدی طوسی که مهم‌ترین مقلد فردوسی در آفرینش گرشاسب‌نامه است، می‌‌خوانیم:

زهر‌گونه رایی فکندند - بن پس آن گه گشادند بند سخن
که فردوسی طوسی پاک مغز - بداده ست داد سخن‌های نغز
به شهنامه گیتی بیاراسته ست - بدان نامه نام نکو خواسته ست
تو هم شهری او را وهم پیشه‌ای - هم اندر سخن چابک اندیشه‌ای
بدان همره از نامه‌ باستان - به شعر آر خرم یکی داستان