معرفی و دانلود کتاب از فرهنگ تا توسعه: مقالاتی در زمینه توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی

معرفی کتاب از فرهنگ تا توسعه: مقالاتی در زمینه توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی

کتاب از فرهنگ تا توسعه مجموعه مقالاتی است از یکی‌ از برجسته‌ترین جامعه‌شناسان و انسان‌شناسان ایران، دکتر ناصر فکوهی. این مقالات که در میان سال‌های 1374 تا 1377 در نشریات مختلف به انتشار رسیده‌اند، مفهوم توسعه در اقتصاد، فرهنگ و سیاست را توضیح می‌دهند و مسائل و معضلات جامعه‌ی ایرانی را در همه‌ی ابعاد به نمایش می‌گذارند.

درباره‌ی کتاب از فرهنگ تا توسعه

«چرا بعضی از کشورها بیشتر از کشورهای دیگر پیشرفت می‌کنند و ثروتمند می‌شوند؟» این سؤالی است که از گذشته‌های دور، جامعه‌شناسان و اقتصاددانان به دنبال جواب آن می‌گردند. از میانه‌ی قرن هجدهم میلادی، اروپا رشد اقتصادی چشمگیری داشت. تولید ناخالص داخلی در کشور هلند، که یکی از کشورهای ثروتمند در آن‌زمان به حساب می‌آمد، 42 درصد بیشتر از پردرآمدترین کشورهای خاورمیانه و خاور دور بود. تا سال 1770، این رقم به 90 درصد رسیده بود. فقط و فقط ظرف چند دهه، اروپا راه توسعه را پیدا کرده و از دیگر مناطق دنیا پیشی گرفته بود. آدام اسمیت جزء اولین کسانی بود که دلایل اصلی ثروتمند شدن یک کشور را جست‌وجو می‌کرد. در ایران نیز که کشوری درحال‌توسعه است، مسئله‌ی توسعه در زمینه‌های مختلف به یکی از ضرورت‌های پژوهشی تبدیل شد. کتاب از فرهنگ تا توسعه (From Culture to Development)، تلاشی است برای جست‌وجوی دلایل عقب ماندن کشوری خاورمیانه‌ای از دیگر کشورهای توسعه‌یافته‌ی جهان.

ناصر فکوهی (Nasser Fakouhi) یکی از بنیان‌گذاران مؤسسه‌ی انسان‌شناسی و فرهنگ و عضو هیئت‌علمی گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران، در ابتدا به قصد تحصیل علوم طبیعی به کالج سنت‌جیمز رفت؛ اما خیلی زود متوجه شد به جامعه‌شناسی علاقه دارد و برای فراگیری مقدمات این رشته رهسپار کشور فرانسه شد. او هر سه مدرک کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری جامعه‌شناسی خود را از دانشگاه پاریس دریافت کرد. رساله‌ی دکتری وی با عنوان «مفهوم سیاست در مزدیسنا ساسانی» با پیشنهاد مرحوم دکتر احمد تفضلی، موفق به دریافت جایزه‌ی پژوهش‌های بین‌المللی شد. او در سال 1373 به ایران برگشت و در دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران مشغول به کار شد. فکوهی از همان زمان ورودش تاکنون، برای بنیان‌گذاری گروه انسان‌شناسی و تثبیت آن در دانشکده تلاش کرد و دانشجویان بسیاری را در این شاخه از جامعه‌شناسی پروراند. این انسان‌شناس برجسته‌ی ایرانی، جزء معدود استادانی است که تحقیقاتشان را معطوف به عامه‌ی مردم کرده‌اند و از برج عاج دانشگاه به زیر آمده‌اند. نظرات او درباره‌ی موضوعات مرتبط با جامعه‌شناسی مانند فمینیسم، تکنولوژی، نژادپرستی و فرهنگ در کتاب از فرهنگ تا توسعه گردآوری شده‌اند.

کتاب از فرهنگ تا توسعه برای اولین بار در سال 1378 منتشر شد. ناصر فکوهی مقالاتی را که در میان سال‌های 1374 تا 1377 به نگارش درآورده، در این کتاب جمع کرده است. وی در ابتدای کتاب مفهوم توسعه را بیشتر توضیح می‌دهد و آن را رشد تدریجی برای قدرت گرفتن، پیشرفت و بزرگ‌تر شدن می‌داند. جامعه‌شناسان توسعه را یکی از راه‌‌های حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی می‌دانند و آن را روشی برای ایجاد تعادل میان پیشرفت فکری و فنی عنوان می‌کنند. توسعه باید ناعدالتی‌ها را کم کند و از انبوه بیکاران و فقیران بکاهد. جامعه‌شناسان ایرانی از دیرباز نگاهی ویژه به مسئله‌ی توسعه داشتند و آن را یکی از عوامل بازسازی جامعه‌ی ازهم‌پاشیده‌ی ایران برمی‌شمردند. توسعه در همه‌ی ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نقشی اساسی دارد و لازم است که در جامعه‌ی امروزی، به‌طور جدی به آن پرداخته شود.

اما چه اشتراکی میان مقالات کتاب از فرهنگ تا توسعه به چشم می‌خورد؟ ناصر فکوهی در مقدمه‌ی کتاب اشاره می‌کند که وجه مشابهت مقالات، جستارها و گفت‌وگوهای جمع‌آوری‌شده در کتاب، فهمیدن مفهوم توسعه در اجتماع، واقعیت بیرونی و به‌طورکلی زندگی روزمره است. توسعه در بسیاری از پدیده‌ها مانند رفتارها، عقاید و نهادها نمود می‌یابد و همه‌ی این پدیده‌ها به‌نوعی با یکدیگر کنش دارند. فکوهی طبقه‌‌بندی بااهمیتی در این اثر در پیش می‌گیرد و در سه فصل، اساسی‌ترین محورهای توسعه را مورد بحث قرار می‌دهد: فرهنگ و توسعه‌ی سیاسی، فرهنگ و توسعه‌ی اجتماعی و در پایان، فرهنگ و توسعه‌ی اقتصادی.

انتشارات فردوس چاپ دوم کتاب از فرهنگ تا توسعه را در سال 1392 منتشر کرد. با وجود گذشت حدود 15 سال از انتشار این کتاب، مشکلات و معضلاتی که ناصر فکوهی به آن‌ها اشاره می‌کند، همچنان به قوت خود باقی است. در این چاپ دو فصل دیگر به کتاب افزوده شده است: فصل «مقاله‌های پژوهشی» که شامل مقالاتی است که فکوهی با همکاری دانشجویانش به نگارش درآورده است؛ و فصل گفت‌وگوهایی درباره‌ی مسائل توسعه‌ی ایران که ماحصل مصاحبه‌ی روزنامه‌ها و سایت‌های اینترنتی با این پژوهشگر شناخته‌شده در حوزه‌ی انسان‌شناسی است.

کتاب از فرهنگ تا توسعه برای چه کسانی مناسب است؟

کسانی که درباره‌ی مفهوم «توسعه» در کشور ایران سؤالاتی در ذهن دارند، کتاب از فرهنگ تا توسعه را مطالعه کنند. علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی، از خواندن این کتاب ناصر فکوهی بدون‌شک بهره‌ی بسیاری خواهند برد.

در بخشی از کتاب از فرهنگ تا توسعه: مقالاتی در زمینه توسعه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌خوانیم

از نظر من موقعیت کنونی ما در مقایسه با نه لزوماً کشورهای توسعه‌یافته بلکه کشورهای در حال توسعه‌ای مثل ترکیه یا کشورهای شمال آفریقا، چندان مناسب نیست. زیرا آن کنش اجتماعی‌ای که در ارتباط با فرهنگ کتاب‌خوانی می‌بینیم، نهادینه‌شده نیست و عمق زیادی ندارد؛ البته این فرهنگ در مواردی نزد برخی از کنشگران اجتماعی که به صورت حرفه‌ای باید کتاب بخوانند مثل استادان دانشگاه، دانشجویان و روزنامه‌نگاران، پهنه‌ی زیادی دارد؛ اما به محض این‌که از این طیف حرفه‌ای و نخبه بیرون می‌آییم، یک‌باره فرهنگ کتاب‌خوانی رنگ می‌بازد. این آسیب را می‌توان حتی نزد نخبگانی که سرمایه‌ی فرهنگی دارند اما در حوزه‌های فن‌آورانه مشغول به‌کار هستند، مشاهده کرد؛ برای نمونه چقدر از مدیران، پزشکان و مهندسان ما واقعاً کنش مطالعه را در خودشان درونی کرده‌اند؟ به هر صورت، میزان و سطح کتاب‌خوانی نزد نخبگان و افراد حرفه‌ای که نام بردیم، مورد نظر ما نیست.

در واقع مطالعه جزو کار این دسته افراد است. همانطور که وقتی می‌خواهیم فرهنگ سینمایی را در یک جامعه بررسی و تحلیل کنیم، تنها به این بسنده نمی‌کنیم که مثلاً ببینیم بازیگران، کارگردانان و منتقدان سینما چه اندازه فیلم تماشا می‌کنند و چقدر در حوزه‌ی سینما مطالعه دارند؛ بلکه این مسئله را میان همه‌ی اقشار جامعه به مطالعه می‌گذاریم، در مورد فرهنگ کتاب‌خوانی هم به همین شکل باید عمل کرد. ارزیابی من این است که با توجه به آنچه در خارج از این حوزه (کتاب‌خوانی) یا حتی آن چیزی که در داخل آن دیده می‌شود، یعنی کسانی که باید مطالعه کنند مثل دانشجویان و استادان دانشگاه، ما در وضعیت خوبی قرار نداریم و متأسفانه با یک موقعیت آسیب‌زا در این زمینه روبه‌روییم؛ به این معنا که مطالعه یک شکل سطحی و غیر‌سامان‌مند و عقلانیت نایافته دارد. همچنین در فرهنگ کتاب‌خوانی ما، مقدار زیادی پدیده‌های اجتماعی آسیب‌زا مانند خودنمایی دیده می‌شود؛ به این معنا که افراد کتابی را می‌خرند برای این‌که تنها بگویند این کتاب را خریده‌ام. تعداد کتاب‌هایی که در ایران خریده می‌شود، اما خوانده نمی‌شود به نظرم رقم بالایی دارد.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار (چاپ اول)
پیشگفتار (چاپ دوم)
فصل اول: فرهنگ و توسعه سیاسى
1: نگاهى به مفهوم توسعه سیاسى
2: توسعه سیاسى به‌مثابه یک ضرورت فن‌آورانه
3: آزادى و خط‌هاى "قرمز"
4: جامعه مدنى: توهم و واقعیت
5: جامعه مدنى و آرمان خوش‌باوران
فصل دوم: فرهنگ و توسعه اجتماعی
1: بازبینى نقش دولت در فرایند توسعه فرهنگى
2: زنان و توسعه
3: زنان: نظام آموزشى و بازار کار
4: آموزش و آزادى
5: اوقات فراغت و کاهش تنش‌هاى اجتماعى
6: رسانه‌ها، کشورهاى درحال‌توسعه و انقلاب اطلاعاتى
7: جهانى‌شدن ارتباطات و موانع رشد آن در کشورهاى درحال‌توسعه
8: زیر نگاه رایانه‌ها: آزادى و اطلاعات
9: تحلیلى جامعه‌شناختى برالگوى مصرف مسکن در ایران
10: توسعه و الگوهاى اجتماعى مصرف انرژى، روند شکل‌گیرى، تحول و تغییر رفتارها
11: نگرشى جامعه‌شناختى بر پدیده تخلف در رانندگى
فصل سوم: فرهنگ و توسعه اقتصادی
1: نگرشى بر تحول تاریخى و سازوکار اجتماعى فساد ادارى
2: ریشه‌هاى اجتماعى اقتصاد زیرزمینى
3: صادرات و تحول بافت‌هاى اجتماعى
4: سرمایه‌گذارى خارجى؛ چشم‌اندازهاى توسعه و موانع انسانى
5: خصوصى‌سازى و الزامات توسعه
6: حدود و الزامات کاربرد سیاست تمرکززدایى در گذار به اقتصاد بازار
7: نقد و نقدپذیرى در روند تحولات اجتماعى
8: مدیریت فرایندهاى فن‌آورانه و موانع انسانى آن
9: توسعه پایدار شهری در ایران
10: چشم‌انداز فرهنگ عمومی و نظام دانشگاهی در جهان و در ایران
11: آسیب‌شناسی شهر پیاده در ایران
فصل چهارم: مقاله‌های پژوهشی
1: هویت و فضای عمومی در شهر: مطالعه موردی دختران دانشجو در شهرستان رفسنجان
2: انگیزه‌ها و دلایل مدیریت کالبد: مطالعه موردی یک خرده فرهنگ شهری در تهران
3: تأثیر فرهنگی توسعه بر کالبد انسان در ایران
4: فرهنگ قومی- جماعتی و نقش آن در توسعه اقتصادی - فرهنگی
5: بررسی اثرات «توسعه» سریع شهر بر «فضاهای خانگی» و «فرهنگ»
فصل پنجم: گفتگوهایی درباره‌ی مسایل توسعه ایران
1: بی‌هویتی شهری
2: هراس در بستر آنومی اجتماعی
3: آسیب‌شناسی فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی
4: اخلاق حرفه‌ای: پول به مثابه هدف اصلی کنشگران اجتماعی
5: مبادله‌های منفی و مخرب در فرهنگ
6: پولی شدن جامعه و سقوط اجتماعی و فرهنگی
7: نفت عامل اصلی سیاست‌زدگی ایرانیان
8: مصرف رسانه‌ای و سبک زندگی
9: نگاهی به موقعیت دانشگاهی ما
10: زیستن میان ابرها: آسیب‌شناسی وضعیت تفکر در ایران معاصر
11: نوزایی، شکوفایی و بحران هویت و ملی‌گرایی عقب افتاده
12: همه چیز رنگ و بوی سیاسی دارد
13: شبکه‌های ماهواره‌ای و دلایل نفوذ آن‌ها
14: درباره نظام آموزش و پژوهش در ایران
15: ایدئولوژیزه کردن جامعه و تغییر فرهنگی
16: توسعه و توانمند‌سازی بومی
17: ریشه‌های فرهنگی تحولات سیاسی
18: روند خشونت‌های اجتماعی در جامعه ما
19: تماشای خشونت ارزان‌ترین تفریح!