معرفی و دانلود کتاب رساله‌های تیراندازی: ده رساله در تیراندازی و کمانداری و جنگاوری

معرفی کتاب رساله‌های تیراندازی: ده رساله در تیراندازی و کمانداری و جنگاوری

تیراندازی و کمان‌داری، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ اجتماعی ایران زمین دارد. مهران افشاری و فرزاد مروجی با تکیه بر سنت‌های کهن و منابع تاریخی، کتاب رساله‌های تیراندازی را به رشته‌ی تحریر درآورده‌اند. این اثر شامل ده رساله در باب تیراندازی و کمانداری و جنگاوری است که مجموعه‌ای کم‌نظیر از متون کهن درباره‌ی هنرهای رزمی را در دوره‌های مختلف اسلامی، به‌ویژه در ایران شبه قاره‌ی هند، ارائه می‌دهند.

درباره‌ی کتاب رساله‌های تیراندازی

مهران افشاری و فرزاد مروجی تأکید می‌کنند که کمان‌داری و تیراندازی در ایران باستان، تنها یک فن نظامی نبوده، بلکه بخشی از فرهنگ و هویت مردم این سرزمین محسوب می‌شده است. آن‌ها در رساله‌های تیراندازی، علاوه بر آموزش‌های دقیق درباره‌ی ایستادن، قبضه گرفتن و کشش کمان، اصطلاحات فنی و تخصصی مربوط به تیر، کمان و انگشتوانه را نیز ارائه داده‌اند. نویسندگان همچنین در برخی از رساله‌ها، به فنون جانبی چون کشتی‌گیری و نیزه‌زنی پرداخته‌اند که گستره‌ی وسیع دانش رزمی و ورزش در سنت ایرانی-اسلامی را نشان می‌دهد.

روایت جنگاوری در متون کهن فارسی

آثار مهمی چون «هدایة الرمی» و «منتخب الزمان» در کتاب رساله‌های تیراندازی معرفی شده‌اند که روش‌های گوناگون استادان قدیم، از جمله بهرام گور و طاهر بلخی را بررسی می‌کنند. مهران افشاری و فرزاد مروجی، افزون بر فنون کمانداری، بخش‌هایی از این رساله‌ها را به موضوعاتی چون کشتی‌گیری و نیزه‌زنی اختصاص داده و از این طریق، منابعی مکمل برای فتوّت‌نامه‌های جوان‌مردان سیفی ارائه داده‌اند. این متون نه تنها فنون نظامی و ورزشی را شرح می‌دهند، بلکه اصطلاحات فنی و تخصصی مربوط به تیراندازی، کشتی و نیزه‌زنی را نیز ثبت کرده‌اند و از این منظر، گنجینه‌ای ارزشمند برای زبان و فرهنگ رزمی ایران محسوب می‌شوند.

اهمیت رساله‌های تیراندازی تنها در جنبه‌های فنی و نظامی خلاصه نمی‌شود، بلکه آن‌ها منابع دست اولی برای تاریخ اجتماعی ایران نیز هستند. مهران افشاری و فرزاد مروجی، رساله‌ها را از بین نوشته‌های پهلوانان، سپاهیان و عیاران گردآوری کرده‌اند؛ این متون کهن ارزشمند، بازتابی از رفتار، آداب و ارزش‌های طبقات جنگجو و جوانمرد جامعه‌ی ایرانی هستند.

بدین ترتیب، رساله‌های تیراندازی را صرفاً نمی‌توانیم به‌عنوان یک کتاب آموزش هنرهای رزمی معرفی کنیم؛ چراکه این اثر پلی است میان ادبیات پیشااسلامی، همچون آیین‌نامه‌های ساسانی و ادبیات اسلامی مانند فتوّت‌نامه‌ها. این اثر فاخر، توسط نشر چشمه منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

کتاب رساله‌های تیراندازی برای شما مناسب است اگر

• دانشجو و فعال رشته‌ی تاریخ یا ایران‌شناسی هستید و به دنبال منابع اصیل برای پژوهش‌های دانشگاهی می‌گردید.
• به متون کهن و نسخه‌های خطی علاقه‌مند هستید و می‌خواهید با یکی از شاخه‌های کمتر شناخته‌شده‌ی ادبیات فارسی آشنا شوید.
• پژوهشگر تاریخ اجتماعی هستید و می‌خواهید جایگاه سپاهیان، عیاران و پهلوانان را در جامعه‌ی ایرانی مطالعه کنید.
• به زبان‌شناسی تاریخی علاقه‌مند هستید و می‌خواهید با اصطلاحات فنی و واژگان تخصصی تیراندازی، کشتی و نیزه‌زنی در متون کهن آشنا شوید.

در بخشی از کتاب رساله‌های تیراندازی: ده رساله در تیراندازی و کمانداری و جنگاوری می‌خوانیم

بدان که چون مسافت بالای چهل کمان بود، کمان اندر دست چنان راست باید بود که اگر قطرۀ آب از کوه زبرین فروچکد <25 ب> بر کوه زیرین... چون مسافت دورتر شود پای کمان باز‌ پس شود و چون مسافت نزدیک شود پای کمان در زیر آید و استادان نشانگاه به بالای چهل کمان از برای آن راستی نهاده‌اند؛ و این چهل کمان باید که نود ارش باشد.

امّا بدان که تفاوت نظر در فزودن و کاستن مسافت، اصل آنست که چون مسافت به‌قدر گامی زیادت شود نظر به‌وقت، جزوی از سیصد و شست جز[و] از مو[ی] خویش فروتر آید و چون این ‌قدر نزدیکتر شود این برتر آید و این اصل است که استادان به حکمت نهاده‌اند و به تجربت معلوم کرده و به تیر انداختن بسیار بدانسته و از دانستن چاره نبود؛ بدان که معرفت این آنست که <26 الف> گام زمین ارشی و نیم بود و ارشی و نیم را درمی فرونهادیم و درمی و نیم که دانگی بود و نُه دانگ چون شود، عشیر باشد. هر دانگی ده عشیر شود. عشیر بر سیصد و شست جزو قسمت کنی، هر چهار جزو را عشیری رسد.

بدان که چون مسافت به‌قدر چهار گام دورتر شود به‌قدر عشیری از موضع خود فروتر آید و هرچند دورتر می‌شود بدین قیاس نظر فروتر می‌آید و پای کمان بازپس می‌رود. چون به‌قدر چهار گام نزدیکتر شود نظر به‌قدر عشیری از موضع خویش برتر آید و هرچند دورتر شود بدین قیاس نظر فروتر آید و پای کمان باز ‌پس می‌شود و چون مسافت به‌قدر چهار گام برتر <26 ب> شود همچنین و هرچند نزدیکتر می‌شود، بدان قیاس برتر می‌آید و پای کمان در پیش می‌آید و چون فزودن و کاستن مسافت و تفاوت نظر در قیاس یکدیگر راست بود، اضالت موجود باشد و چون به عکس بود تیر فاسد بود و فاسد شدنش آن بود که از خصم بگذرد و یا پیش از آنکه به خصم رسد بر زمین افتد و این جز به تجربه و تیر انداختن بسیار ممکن نشود که معلوم توان کرد که تیرانداز را از دانستن این چاره نیست؛ تا بدانی.

فهرست مطالب کتاب

یادداشت
مقدّمه
رسالۀ اول: در تیراندازی و کشتی‌گیری و تیغ آب دادن و جنگ کردن و اسب تاختن و آنچه به آنها متعلّق است
رسالۀ دوم: رسالۀ فروسیه
رسالۀ سوم: ایضاح از طاهر ماوراءالنهری
رسالۀ چهارم: هدایۀ‌الرّمی از بده سیّدمیر علوی
رسالۀ پنجم
رسالۀ ششم
رسالۀ هفتم: [دوازده قاعدۀ تیراندازی]
رسالۀ هشتم: [چهارده باب در تیروکمان]
رسالۀ نهم
رسالۀ دهم: منظومۀ طاهر بلخی
پیوست‌ها
پیوست 1: رسالۀ کمانداری
پیوست 2: منتخب‌الزّمان
فهرست‌ها
فهرست منابع و مآخذ
فهرست آیه‌های قرآن مجید
فهرست احادیث و روایات و اقوال عربی
فهرست اشعار رساله‌ها به ترتیب حرف آغازین بیت
فهرست نام کسان
فهرست نام‌های جغرافیایی
فهرست نام کتاب‌ها
فهرست لغت‌ها، تعبیرها، اصطلاح‌ها و موضوع‌ها