معرفی و دانلود کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی

معرفی کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی

کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی ‌اثری است از م. ا. ر. حبیب که در جستاری میان‌رشته‌ای، نقش و اثر هگل را در نظریه‌های ادبی سده‌ی بیستم می‌جوید. این کتاب ردپای هگل، فیلسوف نامدار آلمانی را در جای‌جای نظریات و جریان‌های فکری جدیدْ مشهود می‌بیند و این دریافت را به‌مثابه‌ی پیش‌فرضی بر پژوهش پیش روی خود در نظر گرفته است.

درباره‌ی کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی

اگر با هر فیلتری به تاریخ فلسفه بنگریم، فریدریش هگل (Georg Wilhelm Friedrich Hegel) را در زمره‌ی درخشان‌ترین افراد، بر صدر مجلس فیلسوفان تاریخ می‌یابیم. بی‌اغراق هگل را باید رخدادی در فلسفه دانست. مرد آلمانی که با آن زبان پرتکلف و پیچیده‌اش چنان طوفانی به راه انداخت که به یکباره طومار اندیشه‌ها و مکاتب پیش از خود را درهم پیچید. پس از هگل، آیندگانش یا او را ستوده‌اند یا آماج هجمه‌ها قرار داده‌اند. دیرزمانی از ناموری و شهرت هگل نگذشته بود و در همان سده و عصر خودش بود که خرده‌های بسیار بر فلسفه‌ی وی گرفتند. بحثی که م. ا. ر. حبیب (M. A. R. Habib) در بخش آغازین کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی (Hegel and the Foundations of Literary Theory) آغاز می‌کند، شرحی مختصر و اجمالی است از مبانی اصلی و مهم فلسفه‌ی هگل؛ به نحوی که حتی خواننده‌ای مقدماتی را هم برای خواندن ادامه‌ی کتابْ آماده و راغب می‌سازد. اما پرسشی بنیادین تا پیش از این جستار نیازمند بررسی است و آن اینکه نسبت ما با هگل چیست؟‌ آیا امروز، دو سده پس از درگذشت هگل، ردپایی از او در جهان فلسفه باقی مانده است؟ در ادامه تلاشی برای پاسخ به این پرسش پیش خواهیم گرفت.

پایان هگل؟

چند دهه پس از درگذشت وی، خروش این انتقادات به حدی فراگیر شده بود که این تصور را ایجاد می‌کرد که «هگل به پایان رسید»! آری؛ گویا دیری نپایید تا عمر فلسفه‌ی نظریه‌پردازِ ایده‌ی «مرگ هنر» کوتاه شود! اما این گمانی سخت خام‌اندیشانه و قضاوتی بس عجولانه بود که هگل را در آستانه‌ی محو گشتن از فلسفه می‌پنداشت. گئورگ ویلهلم فریدریش هگل، با آن نظام و سازمان پیچیده‌ی فکری که بر دیالکتیک و اتحاد میان تضادها بنا شده بود، قصد نداشت بدین سادگی نیست و نابود گردد. با ظهور مارکس و دیالکتیک ماتریالیستی او، خون تازه‌ای در رگ‌های فلسفه‌ی هگلی جاری شد و دگرباره نامش به صدر محافل و مجالس روشنفکری بازگشت. نظریه‌های مارکسیستی، به‌عنوان نخستین نظریه ادبی با رویکردی که خوانش هگل را در پس‌زمینه‌ی فکر خود دارد، نخستین بحث از بخش دوم و اصلی کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی است. در ادامه هم‌گام با م ا ر حبیب، بر این نظریه و دیگر همتایان قرن بیستمی‌اش نگاهی خواهیم افکند.

قرن بیستم؛ آوردگاه ایدئولوژی‌ها

اما در بخش اصلی کتاب، م ا ر حبیب از موسع‌ترین و اثرگذارترین نظریه‌ها، ایده‌ها و جنبش‌های سده‌ی بیستم یاد کرده و یک‌به‌یک این موارد را با نظریه‌ها و باورهای هگلی قیاس می‌کند. در حقیقت چیزی که در کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی پیش‌فرض گرفته شده، این باور است که جمله‌ی جنبش‌ها و ایدئولوژی‌هایی که در سده‌ی بیستم آغاز گشت (که بسیاری از آنان تا دوران کنونی نیز برقرارند) ریشه در هگل داشته و مایه از فکر این ایدئالیست آلمانی می‌گیرد.

در نگاهی گذرا به جریان و مسیری که م. ا. ر. حبیب در کتاب خود پیش گرفته است، نخست به ساختارشکنان برمی‌خوریم، او همچنین به نظریه‌های زبان و فلسفه‌ی زبان می‌پردازد و در این میان چگونگی پیوند آراء فلاسفه‌ای چون سوسور، بارت، دریدا و دلوز را با فلسفه‌ی هگل به بحث می‌کشد. سپس در موضوعات و نظریه‌های سیاسی، ایده‌ی دیالکتیکی «خدایگان و بنده»ی هگل را سرچشمه‌ی تفکرات افرادی چون سارتر و لوکاچ برمی‌شمارد. در بخش هگل و مارکسیسم، از اثرگذاری‌های هگل بر مارکس و سپس بر مارکسیست‌هایی چون آدورنو و بنیامین می‌گوید. و سرانجام در بخش پایانی کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی، م ا ر حبیب به نقش هگل در تدوین نظریه‌های ادبی و گفتمان‌های امروزین در مسئله‌ی جنسیت پرداخته است.

کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی اثری است به قلم م. ا. ر. حبیب که به تازگی نگاشته شده و برای نخستین بار در ایران توسط ادریس رنجی ترجمه و در انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است.

کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی برای شما مناسب است اگر

• به فلسفه‌ی هگل علاقه دارید.
• در حوزه نظریه‌های ادبی مطالعه می‌کنید.
• دوستدار مباحث فلسفه‌ی معاصر هستید.

در بخشی از کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی می‌خوانیم

یکى از نقدهاى کمابیش برانگیزاننده بر دیالکتیک خدایگان و بنده هگل را ژیل دلوز، از راهِ تلقى خود از نیچه، مطرح کرد. دلوز اساسا نیچه را در تقابل بنیادى با دیالکتیک هگل مى‌داند، اما همچنین به همانندى‌هاى میان انگاره‌هاى خدایگانى و بندگىِ هر یک از آن‌ها اشاره مى‌کند. جالب توجه این‌که دلوز، چنان‌که دریدا پس از او چنین مى‌کند، پیامدهاى سنجش ِ خود از دیالکتیک خدایگان و بنده را به نقدى بر اندیشه هگلى به طور عام بسط مى‌دهد. در واقع دلوز انگاره‌هاى خدایگانى و بندگى را به درونِ خودِ دیالکتیکِ هگلى راه مى‌دهد. دلوز کثرت‌باورى را «درنده‌ترین دشمنِ» دیالکتیک مى‌داند و به همین دلیل ادعا مى‌کند که ما باید «سرشتِ سرسختانه دیالکتیک‌ستیزِ فلسفه نیچه را جدى بگیریم».

طبق نظر دلوز، مهم‌ترین ویژگىِ دیالکتیکْ نقش ِ امرِ منفى است. دیالکتیکِ هگل اساسا «دیالکتیکِ تصرف یا سرکوبِ بیگانگى» است(NP, 8). به بیان دیگر، امر منفى دست‌کم چنان‌که دلوز آن را توضیح مى‌دهد پیشاپیش در «ذاتِ» هر حَدِّ ایجابى که ما ممکن است در آغاز آن را فرانهیم حاضر است. مى‌توانیم نمونه پیشینمان از منطق را به یاد بیاوریم که در آن هگل نخست «هستى» را فرامى‌نهد و سپس «نیستى» را منفىِ آن در نظر مى‌گیرد، در حالى که این تقابل در انگاره «شدن» ملغى مى‌شود. ظاهرا نکته دلوز این است که ما نباید «نیستى» را منفىِ صرفِ «هستى» تلقى کنیم. بلکه ما باید بر سرشتِ جوهرىِ خودِ آن تأکید کنیم؛ ما باید آن را «نیروى کنشى» تلقى کنیم و باید کاملاً خود را به «تصدیقِ تفاوتِ آن» متعهد کنیم(NP, 9). بنابراین، طبق نظر دلوز «نیچه عنصر کاربردى تفاوت را جایگزین نفى، تقابل یا تناقض ِ ... نگرورزانه]هگلى[مى‌کند». در این «تجربه‌گرایىِ نیچه‌اى»، «آرىِ» نیچه با «نه» دیالکتیکى، «تصدیق با نفىِ دیالکتیکى، تفاوت با تناقض ِ دیالکتیکى» در تقابل است. دلوز اظهار مى‌کند که در این سناریو هر آگاهى یا اراده انسانى خواهانِ تصدیق ِ تفاوتِ خویش است (NP, 9).

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
درآمد
بخش اول: هگل: جایگاهِ تاریخى و فلسفى
1: دیالکتیک هگلى
2: زمینه‌هاى تاریخى
3: هگل، فیلسوفِ سرمایه‌دارى
4: اندیشه‌هاى هگل درباره هویت و تفاوت
5: هویت هگلى و اقتصاد
بخش دوم: نظریه ادبى: خوانش ِ دیالکتیک
الف) زبانِ متافیزیک
6: هگل و ساخت‌شکنى
7: اندیشه‌هاى هگل درباره زبان
8: هگل، زبان و نظریه ادبى
سوسور، بارت، دریدا، دلوز
9: زبان و ضمیر ناآگاه
کریستوا
ب) سیاست شناسایى
10: دیالکتیکِ خدایگان و بنده
11: دیالکتیک خدایگان و بنده در نظریه ادبى
دلوز، دریدا
ج) هگل و مارکسیسم
12: هگل و مارکس
13: هگل و نظریه ادبىِ مارکسیستى (1)
هورکهایمر، آدورنو، بنیامین
14: هگل و نظریه ادبىِ مارکسیستى (2)
ژیژک
د) هگل و جنسیت
15: اندیشه‌هاى هگل درباره جنسیت: آنتیگونه
16: اندیشه‌هاى فمینیست‌ها درباره هگل و آنتیگونه
ایریگارى، باتلر، (دریدا)
17: زمینه‌هاى تاریخىِ دیدگاه‌هاى هگل درباره زنان
پى‌گفتار: آینده‌هاى نظریه: به سوى انسان‌باورىِ دیالکتیکى
نمایه