معرفی و دانلود کتاب یادگار دیرین: آیین‌ها، مراسم و باورهای مذهبی - سنتی زرتشتیان

معرفی کتاب یادگار دیرین: آیین‌ها، مراسم و باورهای مذهبی - سنتی زرتشتیان

زرتشتیان میراث‌دار باورها، آیین‌ها و آداب بسیار کهن ایران باستان هستند و نوروز یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. در کتاب یادگار دیرین، کورش نیکنام آداب و باورهای زرتشتیان اعم‌از از برگزاری جشن‌ها و مراسم‌های مختلف، رسوم خاکسپاری، خوراک‌های سنتی و... را شرح می‌دهد.

درباره‌ی کتاب یادگار دیرین

از میان آداب و رسوم، جشن‌ها و سنّت‌هایی که در ایران پیش از اسلام و در روزگار ساسانی در میان ایرانیان زرتشتی رواج داشته، تنها چند جشن معدود چون نوروز، چهارشنبه‌سوری و یلدا در میان ایرانیان فراگیر هستند و بسیاری از آن‌ها تنها در میان اقلیت زرتشتی رواج دارد که در شهرهای مختلفی چون یزد و کرمان پراکنده‌اند. نیایشگاه آدریان در تهران و چک چک در یزد از معروف‌ترین مکان‌هایی هستند که هنوز شاهد برگزاری جشن‌ها و مراسم باستانی آیین مزدیسنان هستند. به منظور حفظ و شناساندن این آداب کهن، کورش نیکنام در کتاب یادگار دیرین، آیین‌ها و باورهایی را که هنوز در گوشه‌وکنار ایران برگزار می‌شود، به طور مفصل گردآوری کرده و آن‌ها را به همراه تصاویر توضیح می‌دهد.

کتاب یادگار دیرین شامل سه بخش اصلی می‌شود. نویسنده در بخش اول از این کتاب با عنوان «فرهنگ سنّتی»، به گاه‌شماری ویژه‌ی زرتشتیان، اعتقاد به بهشت و دوزخ، جایگاه آتش و باور به دو گوهر متضاد در هستی می‌پردازد. سپس بخش دوم را با عنوان «آیین‌ها و آداب سنّتی» به نیایش‌های زرتشتیان اختصاص می‌دهد. وی در این قسمت آداب زرتشتیان در هنگام نیایش را شرح می‌دهد و از هفت نیایشگاه مهم زرتشتیان، که نیایشگاه پیرسبز یا چک چک یکی از معروف‌ترین آن‌هاست، نام می‌برد. مکان دقیق این نیایشگاه‌ها و تاریخ دقیق برگزاری گردهمایی‌ در آن‌ها در این بخش از کتاب ذکر شده است. ضمناً نویسنده در انتهای این بخش، به آیین‌هایی چون سدره‌پوشی و برگزاری مراسم عروسی یا نامزدی در میان زرتشتیان اشاره می‌کند.

جشن نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های جهان است که مطابق شاهنامه از جمشید پیشدادی به یادگار مانده و هنوز هم ایرانیان آن را جشن می‌گیرند. بااین‌حال، نوروز تنها یکی از جشن‌های زرتشتیان است. کورش نیکنام بخش سوم از کتاب یادگار دیرین را به جشن‌های زرتشتیان اختصاص داده است. وی جشن‌های زرتشتی را به دو گروه جشن‌های سالیانه و جشن‌های ماهیانه تقسیم می‌کند. جشن نوروز یکی از جشن‌های سالیانه و اولین موردی است که نویسنده آن را توضیح می‌دهد. وی ابتدا فلسفه‌ی این جشن را شرح می‌دهد؛ سپس خوراک‌هایی را معرفی می‌کند که زرتشتیان برای آن تهیه می‌کنند. مطابق این کتاب برگزاری آیین نوروز و تهیه‌ی مقدمات آن بسیار مفصل است و هفت‌سین تنها یکی از جلوه‌های آن است که در بین عموم ایرانیان رواج دارد. نویسنده در بخش جشن‌های سالیانه، از جشن‌هایی چون جشن سده و شب چله نیز نام می‌برد و درباره‌ی آداب آن‌ها می‌گوید. وی در آخر، کتاب را با معرفی جشن‌های ماهیانه به پایان می‌برد.

کورش نیکنام، نویسنده‌ی کتاب یادگار دیرین و یکی از موبدان زرتشتی، همچنین پژوهشگر و نویسنده‌ای برجسته در حوزه‌ی فرهنگ ایران باستان بوده است. وی آثار بسیاری درباره‌ی دین زرتشتی و تاریخ ایران از خود برجای گذاشته است. همین امر باعث می‌شود که کتاب حاضر یکی از آثار جامع و معتبر درباره‌ی باورها و آیین‌های زرتشتیان باشد و تصاویری که در این کتاب از برگزاری جشن‌ها و آیین مذهبی و سنتی یا اماکن و شهرهای زرتشتی‌نشین آمده، تصاویری نو و کمتر دیده‌شده باشند.

کتاب یادگار دیرین را انتشارات بهجت منتشر کرده است.

کتاب یادگار دیرین چه کسانی مناسب است؟

این کتاب برای تمام کسانی که به شناخت باورها، آداب و آیین‌‌های سنّتی و مذهبی زرتشتیان علاقه‌مند هستند، مناسب خواهد بود.

در بخشی از کتاب یادگار دیرین: آیین‌ها، مراسم و باورهای مذهبی - سنتی زرتشتیان می‌خوانیم

زرتشتیان در برخی از روستاهای استان یزد به هنگام پَسین روز پیش از آغاز نوروز، شاخه‌هایی از هیزم و چوب را که از پیش آماده کرده‌اند به پشت‌بام می‌برند. مادر و بانوی خانه، افزون بر هیزم، تاس آب و بشقاب شِشَه و کَلَچه شاخه‌های مورد همراه با چراغ روغنی یا نفتی روشن و سینی میوه را با خود به بالای بام خانه می‌برد.

چنانکه پیش از این نیز اشاره شد، زرتشتیان در باور سنتی خود بر این باورند که فروهرهای نیاکان از ده روز پیش از نوروز برای سرکشی و دیدار خانواده، از زندگی آنان سرکشی خواهند کرد، بنابراین در پایان آخرین شبی که فروهرها به جایگاه مینوی خود باز خواهند گشت، آنان بر بلندی‌ها و بام‌های خانه آتش می‌افروزند تا بدین‌گونه شادمانی خود را از آمدن آنان نشان داده و نیز آرزو کنند تا بار دیگر و برای سال آینده نیز شاهد بازگشت آنان باشند.

در روستای شریف‌آباد اردکان، جوانان روز قبل از آتش‌افروزی بر روی پشت‌بام، برای پنجه، با گِل رُس کُوَه kova و کُپی kopi نیز درست می‌کنند و آن‌ها را نیز با بقیه چیزها به پشت‌بام می‌برند. به این انگیزه در سپیده‌دم آغاز نوروز، بانوی خانه مقداری آتش را در حالی که شعله می‌کشد از اجاق خانه برمی‌دارد و در آتشدان کوچکی می‌گذارد و همراه با مقداری برگ خشک آویشن که در دست دیگر دارد، به بام خانه می‌برد. همه اهلِ خانه نیز به‌دنبال او به پشت‌بام می‌روند. همه با هم رو به افق خاور، بخشی از سرودهای اوستایی را که در نیایش و ستایش پروردگار است، می‌سرایند. پیرترین مرد یا زن خانواده نیز همزمان با سرایش بخشی از اوستا، میوه‌های درون سینی را با کارد به دو نیم می‌بُرد و با این کار، میوه‌ها را برای بدرقه فروهرها پیشکش یا به‌عبارتی قربانی می‌کند.

به هنگام آغاز سپیده‌دم، موبدِ مسئول آتشکده محل، با به صدا درآوردن زنگِ آتشکده و روشن کردن هیزم بر بالای بام خانه، آغاز بازگشت فروهرها از زمین و نیز آغاز نخستین روز سال نو را گزارش می‌دهد، در این هنگام با مشاهده شعله‌های آتش بام آتشکده و آدُریان، همه خانواده‌ها نیز هیزم را بر بالای بام خانه‌های خود روشن می‌کنند و به این ترتیب، نوروز با شادی، نور و نیایش بامدادی آغاز می‌شود.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
فرهنگ سُنتی
گاه‌شماری سنتی
اَمشاسپندان
دو گوهر همزاد
جایگاهِ آتش
بهشت و دوزخ
آیین‌ها و آداب سنتی
زایش
هَودرو
جایگاه مراسم سنتی
سفره مراسم سنتی
جَشَن‌خوانی
نماز و نیایش
نیایشگاه
1) نیایشگاه پیر هریشت pire-heriŝt
2) نیایشگاه ستی‌پیر seti-pir
3) نیایشگاه پیر سبز (چَک‌چَک)
4) نیایشگاه پیر نارستانه
5) نیایشگاه پیر بانو
6) نیایشگاه پیر نارکی
7) نیایشگاه شاورهرام ایزد
سدره‌پوشی
پیوند زناشویی
1) خواستگاری
2) نامزدی
3) گواه‌گیری
4) جشن اروسی
5) پاتختی
آیین نوزودی
آیین درگذشتن
1) رسم خاکسپاری
2) آداب روز سوم
3) آیین بامداد روز چهارم
4) مراسم سی روزه، روزه، سال
آیین درگذشت اشوزرتشت
پُرسه همگانی
جشن‌ها
جشن‌های سالیانه
1) نوروز
1-1) پیدایش نوروز
1-2) پنجه کوچک و پنجه بزرگ
1-3) خوراکی‌های سنتی
الف) کماج شیرین
ب) نان پیه پیاز
ج) حلوای سِن
د) حلوای شکر
ه) آش رشته
و) آش هفت دو نار
ز) سیروگ
ح) سیروسِداب
1-4) آتش روی بام خانه
1-5) سفره نوروزی
1-6) هفت‌سین
1-7) سیزده نوروز
پرهیز از خوردن گوشت
2) گاهنبار
واج یشت گاهنبار
2-1) گاهنبار میدیوزَرم
2-2) گاهنبار میدیوشَهِم
2-3) گاهنبار پیتَه شَهیم
2-4) گاهنبار ایاثرم
2-5) گاهنبار میدیاریم
2-6) گاهنبار هَمَس پَت میدیم
3) شب چله
4) جشن سَده
هیروُمبا
جشن‌های ماهیانه
1) جشن فروردین‌گان
2) جشن اَردیبهشت‌گان
3) جشن خُوردادگان
4) جشن تیرگان
چَکُ دولَه čako-dūla
5) جشن اَمردادگان
6) جشن شهریورگان
7) جشن مهرگان
8) جشن آبان‌گان
9) جشن آذرگان
10) جشن دیگان
11) جشن بهمن‌گان
12) جشن اسفندگان
پایان دفتر