معرفی و دانلود کتاب گنجینه سخن - جلد دوم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

معرفی کتاب گنجینه سخن - جلد دوم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان

کتاب گنجینه سخن - جلد دوم گزیده‌ای است از 35 اثر کهن از نویسندگان مشهور و به‌نام زبان فارسی. ذبیح‌الله صفا در این کتاب ابتدا زندگی‌نامه‌ی نویسنده‌ی موردنظر را بیان می‌کند و سپس بخشی منتخب از کتاب آن نویسنده را همراه با توضیحات و معنای کلمات می‌آورد. این جلد با گزیده‌ای از «سفرنامه‌ی ناصرخسرو» شروع می‌شود و با بخشی از کتاب «عتبة‌الکتبه» به پایان می‌رسد.

درباره‌ی کتاب گنجینه سخن - جلد دوم

در جلد اول مجموعه‌ی گنجینه سخن متن کتاب‌هایی خلاصه شده بود که به‌اصطلاح در دسته‌ی نثر مرسل قرار می‌گرفتند؛ یعنی صنعت ادبی در آن وجود نداشته باشد، صنایعی مانند سجع نیز اندکی در آن به چشم بخورد، کلمات عربی کمتر در آن‌ها استفاده شود و نویسنده در میان نثر، از انواع شعر عربی و فارسی بهره نبرد. کتاب‌هایی که در عصر سامانیان نوشته شدند، همگی نثر مرسل دارند؛ اما از همان زمانی که محمود غزنوی دیوان را از فارسی به عربی تبدیل کرد و دستور داد نامه‌های درباری و سلطانی فقط و فقط به زبان عربی نوشته شوند، جریانی نو در زبان فارسی ایجاد شد. دبیران دربار از شعر و نثر عربی الهام گرفتند و با استفاده از صنایع و کلمات تازی پرشمار، به تلاش برای هم‌ارز کردن نثر فارسی با نثر عربی پرداختند. دبیرانی چون بونصر مشکان و ابوالفضل بیهقی در دوره‌ی محمود و مسعود غزنوی، در این جریان تأثیری به‌سزا داشتند. از این زمان به بعد بود که نثر فارسی اندک‌اندک از دوره‌ی مرسل خارج شد و به دوره‌ای جدید پا گذاشت. در کتاب گنجینه سخن – جلد دوم، ذبیح‌الله صفا (Zabihollah Safa) نمونه‌هایی از این نثر را آورده است.

البته عوامل دیگری در تغییر سبک نثر مؤثر بودند. از همان زمانی که اعراب به ایران حمله کردند، زبان عربی به زبان علمی و دینی بدل شد و دانشمندان ایرانی کتاب‌های خود را به زبان عربی می‌نگاشتند، به وجود آمدن چنین جریانی پیش‌بینی می‌شد. زبان فارسی تا مدت‌ها میان نخبگان و دانشمندان پس از زبان عربی در جایگاه دوم قرار می‌گرفت و کلمات و اصطلاحات عربی اندک‌اندک وارد زبان شدند. سامانیان برای احیای زبان فارسی تلاش کردند و به‌جرئت می‌توان گفت که دوره‌ی طلایی شعر و نثر فارسی در آن دوره بود. پس از اینکه آثار عربی به زبان فارسی ترجمه شدند، ساختار زبان فارسی تغییر یافت و استفاده از کلمات عربی رواج پیدا کرد. هم‌چنین نخبگان و افراد باسواد، تحت‌تأثیر نظام آموزشی قرار داشتند و نثر مصنوع، آهنگین و پیچیده را نشانه‌ی فضل و دانش خود می‌دانستند. این‌چنین بود که کتاب‌های منثور به جولانگاهی برای نشان دادن قابلیت‌های نویسندگی بدل شد و همه‌چیز به ظهور کتابی مانند «کلیله و دمنه» از نصرالله منشی انجامید. اثری که بخشی از آن را در کتاب گنجینه سخن – جلد دوم می‌خوانید.

بیشتر نویسندگانی که ذبیح‌الله صفا بخشی از آثار آنان را آورده است، زمانی کاتب و دبیر دربار بوده‌اند و در امر کتابت یگانه‌ی زمان خود به حساب می‌آمدند. برای مثال محمد میهنی که بخشی از اثرش با نام «دستور دبیری» در کتاب گنجینه سخن – جلد دوم آمده است، از منشیان و نویسندگان قرن پنجم و ششم هجری به شمار می‌آید. یا منتجب‌الدین جوینی، صاحب دیوان رسالت سلطان سنجر سلجوقی، که «عتبة‌الکتبه» از وی یکی از نمونه‌های اعلای نثر موزون و مصنوع است. البته منتخب همه‌ی آثاری که در جلد دوم گنجینه‌ی سخن آمده‌اند، در دسته‌ی نثر مصنوع جای نمی‌گیرند و تعدادی از آن‌ها مانند «مجمل‌التواریخ»، «تفسیر سورآبادی» یا «کشف‌الاسرار» نثری ساده و روان دارند.

درباره‌ی مجموعه‌ی گنجینه‌ی سخن

مرحوم ذبیح‌الله صفا در خلال کتاب تاریخ ادبیات در ایران، در بخش معرفی شاعران، نمونه‌ای از اشعار آنان را می‌آورد. در بخش معرفی نویسندگان، به دلیل طولانی بودن متن آنان، نمی‌توانست نمونه‌ای از نثر آن‌ها بیاورد. ازاین‌رو بر آن شد که کتابی تألیف کند که در آن گزیده‌ای از آثار پارسی‌نویسان بزرگ گرد آورده شده باشد. جلدهای اول تا ششم کتاب گنجینه سخن، حاصل این تصمیم ذبیح‌الله صفاست. انتشارات فردوس این کتاب را در سال 1391 در دو مجلد به انتشار رسانید. شش جلد این کتاب به ترتیب عبارتند از:

• جلد اول: از ابومنصور معمری تا ابوالفضل بیهقی
• جلد دوم: از ناصرخسرو تا منتجب‌الدین جوینی
• جلد سوم: از نظامی عروضی تا مبارکشاه
• جلد چهارم: از منهاج سراج تا شرف‌الدین شامی
• جلد پنجم: از سراج ارموی تا عمادالدین محمود
• جلد ششم: از فصیح خوافی تا کاشفی سبزواری

کتاب گنجینه سخن - جلد دوم برای چه کسانی مناسب است؟

اگر به آثار منثور کهن فارسی علاقه دارید، کتاب گنجینه‌ی سخن – جلد دوم را بخوانید.

در بخشی از کتاب گنجینه سخن - جلد دوم: پارسی نویسان بزرگ و منتخب آثار آنان می‌خوانیم

باید که هرچه آموختنى باشد از فضل و هنر فرزند را همه بیاموزى تا حقّ پدرى و شفقت پدرى به جاى آورده باشى که از حوادث عالم ایمن نتوان بود و نتوان دانست که بر سرِ مردمان چه گذرد. هر هنرى و فضلى روزى بکار آید، پس در فضل و هنر آموختن تقصیر نباید کردن و در هر علمى که مرو را آموزى، اگر معلمان از بهر تعلیم مرو را بزنند شفقت مبر، بگذار تا بزنند که کودک علم و ادب و هنر به چوب آموزد نه به طبع خویش.

اما اگر بى‌ادبى کند و تو از وى در خشم شوى، به دست خویش وى را مزن، به معلمانش بترسان و ادب کردن ایشان را فرماى کردن تا کینه تو اندر دلِ وى نماند. اما با وى همیشه صبور باش تا ترا خوار نگیرد و دایم از تو ترسان بُوَد. و دِرَم و زر و آرزویى که وى را باید از وى باز مدار تا از بهر درم، مرگ تو نخواهد از بهر میراث و نان فرزند ادب آموختن دان و فرهنگ دانستن، اگرچه بدروز فرزندى بود تو بدان منگر، شرط پدرى بجاى آر و اندر ادب آموختنِ وى تقصیر مکن. هر چند که اگر هیچ مایه خرد ندارد، اگر تو ادب آموزى و اگر نیاموزى، خود روزگارش بیاموزد اما تو شرط پدرى نگاه دار که وى خود چنان زیَد که فرستاده باشد.

مردم چون از عدم به وجود آید خلق و سرشت وى با او باشد اما از بى‌قوتى و عجز و ضعیفى پیدا نتواند کردن، هر چند بزرگ‌تر همى‌شود و جسم و روح وى قوى‌تر همى‌گردد فعل وى پیدا همى‌گردد، نیک و بد، تا چون وى به کمال رسد عادت وى نیز به کمال رسد، تمامىِ روزبهى و روزبَترى پیدا شود.

ولکن تو فرهنگ و هنر را میراث خود گردان و به وى بگذار تا حق وى گزارده باشى که فرزندانِ مردمانِ خاصّه را بِه از هنر و ادب و فرهنگ نیست و فرزندان عامّه را میراث بِه از پیشه نیست، هر چند پیشه نه کار کودکانِ محتشمان است، هنر دیگرست و پیشه دیگر. اما از روى حقیقت نزدیک من پیشه بزرگ‌ترین هنرست و اگر فرزندانِ مردمانِ خاصّه صد پیشه دانند چون به کسب نکنند همه هنرست و هنر یک روز به بَر آید.

فهرست مطالب کتاب

24- ناصرِ خسرو
25- عُنصرالمعالى کیکاوس
26- ابوعلىِ عُثمانى
27- خواجه عبدالله انصارى
28- محمّد هرَوى
29- نظام‌الملک طوسى
30- سُورآبادى
31- حُجَّة‌الاسلام غَزّالى
32- خیّام
33- ابوالمعالى محمّد
34- شهمردان
35- رادُویانى
36- ابن البلخى
37- مُظَفَّرِ اِسفزارى
38- احمد غَزّالى
39- غانمى
40- مُجمَل‌التّواریخ و القِصَص
41- ابوالفضل مَیبُدى
42- عَینُ‌القُضاة
43- سیّد اسمعیل جُرجانى
44- ژنده‌پیل
45- قطّانِ مَروزى
46- عُمَر بن سَهلان
47- مَسعُودىِ غزنوى
48- جمال‌الدین ابوروح
49- اسکندرنامه
50- طَرسُوسى
51- محمّد مَیهنى
52- نصرالله منشى
53- عَبّادى
54- ابوالفتوح رازى
55- ابوالحسن بیهقى
56- حمیدالدین بلخى
57- رشیدالدین وَطواط
58- مُنتَجب‌الدّین جُوَینى