معرفی و دانلود کتاب کودتا: مرداد 1332، سازمان سیا و ریشه‌های روابط کنونی ایران و امریکا

معرفی کتاب کودتا: مرداد 1332، سازمان سیا و ریشه‌های روابط کنونی ایران و امریکا

یرواند آبراهامیان در کتاب کودتا، از زمان ملی شدن صنعت نفت ایران تا کودتای 28 مرداد برعلیه دولت دکتر مصدق را مرور می‌کند. آبراهامیان در این اثر پژوهشی می‌کوشد نقش سازمان سیا در این حادثه را بررسی نماید و در ادامه، به ریشه‌های روابط کنونی ایران و آمریکا پی ببرد. این کتاب به سبب تحقیقات عمیق و نگاه متفاوتش نسبت به روایت‌های رسمی، با تحسین و استقبال تحلیل‌گران برجسته‌ی دنیا مانند نوآم چامسکی روبرو شد.

درباره‌ی کتاب کودتا

از زمان امضای قرارداد دارسی و اعطای حق استخراج نفت به ویلیام ناکس، صنعت نفت ایران روزهای پرفرازونشیبی را طی کرده است. چند سال پس از کشف نفت ایران، دولت انگلستان با خرید سهام دارسی، تقریباً مالک مطلق نفت کشور شد و همه‌‌ی امور آن را در اختیار گرفت. با وقوع جنگ جهانی اول و اهمیت پیدا کردن این کالا، انگلیس مانع از این شد که کشورهای دیگر به مناطق نفت‌خیز ایران دسترسی پیدا کنند. کم‌کم دولتمردان ایرانی به اهمیت استراتژیک نفت و ناعادلانه بودن قراردادها پی بردند و سعی کردند دست انگلستان را از نفت این کشور کوتاه نمایند. اولین‌بار رضاشاه بود که با قرارداد موسوم به 1933 تلاش کرد دارسی را الغا و شرایط جدیدی را برقرار کند اما این وضعیت نیز چندان منصفانه نبود و انگلیسی‌ها نقش پررنگی در استخراج و فروش نفت ایران داشتند.

در دهه‌ی 1320 تلاش ایرانی‌ها برای به کنترل درآوردن صنعت نفت بیشتر شد. در این میان، یک چهره‌ی شاخص حضور داشت که در رأس مبارزات بود و با تمام قوا سعی می‌کرد، به این وضعیت نابرابر خاتمه دهد: دکتر محمد مصدق. با تلاش‌های او و دیگر نمایندگان و حمایت و پشتیبانی مردم، سرانجام در 29 اسفند 1329 صنعت نفت ایران ملی اعلام شد. کمی بعد مجلس مصدق را به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب کرد و عصر جدیدی برای صنعت نفت ایران آغاز شد. عصری که البته چندان طول نکشید و با کودتای نظامی انگلیس و آمریکا و همچنین همراهی شاه، به سقوط دولت مصدق انجامید.

یرواند آبراهامیان (Ervand Abrahamian) تاریخ‌نگاری است که عمدتاً بر تاریخ معاصر ایران و خاورمیانه تمرکز دارد. او در کتاب کودتا (The Coup) حادثه‌ی کودتای 28 مرداد و اتفاقات پیش و پس از آن را مرور می‌کند و می‌کوشد زوایای پنهان و مغفول آن را بیابد. آبراهامیان سعی می‌کند از روایت‌های رسمی و دولتی فاصله بگیرد و آنچه واقعاً اتفاق افتاده را بررسی نماید. بر همین اساس، او بی‌پرده دخالت سازمان سیا را مطرح می‌کند و به نقش چشمگیر این سازمان در سقوط دولت مصدق و بازگرداندن شاه اشاره می‌نماید. ویژگی دیگر کتاب پیش‌رو، تلاش آبراهامیان برای نشان دادن چهره‌ی واقعی دکتر مصدق است.

کتاب کودتا در 4 فصل ارائه شده است. این اثر به ماجرای ملی شدن صنعت نفت، مذاکراتی که پس از ملی شدن بین ایران و انگلستان جریان پیدا کرد، حوادث کودتا و در نهایت پیامدهای آن می‌پردازد. یکی از اهداف اصلی یرواند آبراهامیان برای نگارش این کتاب، بررسی ریشه‌های رابطه‌ی فعلی بین ایران و آمریکاست. او کاملاً اعتقاد دارد که یکی از دلایل اصلی روابط پرتنش کنونی بین این دو کشور، به کودتای 28 مرداد و تبعات آن بازمی‌گردد. بنابراین سعی می‌کند به‌دقت آن برهه را واکاوی کند.

نگرش و شیوه‌ی تحقیقاتی کتاب کودتا مورد تحسین بسیاری از صاحب‌نظران قرار گرفت و بسیاری از نشریات از این کتاب به‌عنوان اثری ممتاز نام بردند. یک اثر عمیق پژوهشی که می‌تواند درک مناسبی از فضای سیاسی-اجتماعی اواسط قرن بیستم و جنبش‌های آزادی‌خواهانه و استقلال‌طلبانه‌ی کشورهای خاورمیانه بدهد. کتاب حاضر را عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی ترجمه کرده و نشر البرز آن را به چاپ رسانده است.

نکوداشت‌های کتاب کودتا

• اثر حاضر نه‌فقط به‌خاطر نشان دادن تاریخ، که به‌خاطر پیش‌بینی احتمالی آینده هم اهمیت دارد. (Counterpunch)

• دقیق، واضح و متناسب. (The Spectator)

• آبراهامیان کاری را برای ایران انجام داد که دوتوکویل برای فرانسه کرد. (ادوارد مورتیمر، نویسنده و روزنامه‌نگار)

• کودتای نظامی 1953 آمریکا و انگلیس حادثه‌ی مهمی در تاریخ معاصر است. کتاب کودتا با درکی عمیق و پژوهشی بی‌عیب و نقص، نشان می‌دهد که روایت‌های رسمی، لزوماً معتبر نیستند. (نوآم چامسکی)

• هر کسی که می‌خواهد سرگذشت روابط بین ایران و آمریکا را بهتر درک کند، باید این اثر تحقیقی آبراهامیان را بخواند. (لایبرری ژورنال)

کتاب کودتا برای چه کسانی مناسب است؟

خواندن کتاب کودتا را به پژوهشگران و علاقمندان تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

با یرواند آبراهامیان بیشتر آشنا شویم

یرواند آبراهامیان (متولد 1319) نویسنده و تاریخ‌نگار ایرانی-آمریکایی است که بیشتر بر روی مسائل خاورمیانه و ایران تمرکز دارد. او در خانواده‌ای ارمنی‌تبار در تهران متولد شد. در دهه‌ی 1340 برای ادامه‌ی تحصیل به انگلستان رفت و از دانشگاه آکسفورد در رشته‌ی تاریخ فارغ‌التحصیل شد. سپس به آمریکا مهاجرت کرد و از دانشگاه کلمبیا دکترا گرفت. آبراهامیان در این چند دهه استاد دانشگاه نیویورک و پرینستون بوده است. بیشتر آثار مکتوب او در زمینه‌ی تاریخ معاصر ایران، از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی را دربرمی‌گیرد. از جمله کتاب‌های او می‌توان به «ایران بین دو انقلاب»، «تاریخ ایران مدرن» و «مردم در سیاست ایران» اشاره کرد. یرواند آبراهامیان عضو فرهنگستان هنر و علوم آمریکا و انجمن تاریخ این کشور است.

جملات برگزیده کتاب کودتا

• «شرارت‌هایى که انسان‌ها مرتکب مى‌شوند پس از مرگشان نیز زنده مى‌ماند.» (شکسپیر)

• هرگز یک گروه کوچک در مدتى چنین کوتاه این‌همه چیز را ابلهانه از دست نداده است. (دین آچسون)

• «ما مى‌توانیم با آدمى بى‌شرف ولى قابل اعتماد معامله کنیم، اما چگونه مى‌توان با آدمى متعصب ولى شرافتمند معامله کرد؟» (دیپلمات انگلیسی)

• مصدق براى همه ایرانیان _اعم از ستایشگران و مخالفان_ سنگ آهن‌ربا، میدان مغناطیسى و میله نورى بود که هم برحسب زمان و هم از لحاظ روشنفکرى، مرکز ثقل سیاست ایران در قرن بیستم به‌شمار مى‌رفت. (روى متحده در کتاب رداى پیامبر)

در بخشی از کتاب کودتا می‌خوانیم

در طول 28 ماه پرآشوبى که از ملى کردن نفت در اردیبهشت 1330 آغاز شد و با کودتاى مرداد 1332 پایان یافت، عمده‌ترین واژه‌اى که در پس بحران قرار داشت «کنترل» بود. کنترل براى ایران معنى اختیاردارى در اکتشاف، تولید و صدور نفت را مى‌داد. اختیاردارى همچنین معنى اعمال نفوذ در قیمت‌گذارى نفت در بازارهاى جهانى را مى‌داد. اما براى بریتانیا برعکس، معنى از دست دادن اختیاردارى کامل در وهله نخست در استخراج، تولید و صدور نفت را مى‌داد و دست آخر ناتوانى در قیمت‌گذارى نفت در بازار جهانى بود.

اگرچه تأسیس سازمان کشورهاى صادرکننده نفت (اوپک) در اوایل دهه 1970، سرانجام این جابه‌جایى قدرت را ایجاد کرد، در اوایل دهه 1950، دولت انگلستان و شرکت نفت ایران و انگلیس و همچنین هفت‌خواهران نفتى چنین چشم‌اندازى را به‌کلى نپذیرفتنى مى‌دانستند.

از این رو، بى‌دلیل نیست که اقتصاددانان پیدایش اوپک را نقطه عطفى در قرن بیستم مى‌دانند که دوران معاصر را از عصرى که شرکت‌هاى غربى بر بازار جهانى چیرگى داشتند، جدا مى‌کند. در اواخر دهه 1980 بسیارى از کشورهاى خاورمیانه و شمال افریقا و همچنین در آسیا و امریکاى لاتین نفت خود را ملى کرده و بدین‌سان در قیمت‌گذارى جهانى صاحب نفوذ شدند. لیکن این جابه‌جایى نه‌تنها در انگلستان، بلکه در همه کشورهاى مصرف‌کننده سراسر جهان صنعتى، «پایان تمدن» تلقى شد. بیم آن مى‌رفت که کشورهاى تولیدکننده با محاسبه‌اى واقع‌بینانه، که در دهه‌هاى آینده قیمت این ذخایر افزایش خواهد یافت، وسوسه شوند که نفت خود را در زیر زمین نگه دارند. چنین بیمى طبعاً ایالات متحد امریکا را به‌عنوان «میانجى درستکار» وارد معرکه کرد و آن هم نه به شیوه‌اى که دیپلمات‌هاى امریکایى ادعا مى‌کردند، بلکه به‌عنوان یکى از دو طرف دعوا که منافعش در خطر بود.

فهرست مطالب کتاب

گاهشمار
شخصیت‌هاى اصلى
مقدمه
1. ملى‌ کردن نفت
2. مذاکرات ایران و انگلیس
3. کودتا
4. میراث
کتاب‌شناسى
فهرست اعلام