معرفی و دانلود کتاب لباب الالباب

معرفی کتاب لباب الالباب

کتاب لباب الالباب قدیمی‌ترین تذکره‌ی نوشته‌شده به زبان فارسی است که سدیدالدین محمد عوفی در آن شرح حال 300 شاعر پارسی‌گو را پیش از حمله‌ی مغول می‌آورد. عوفی به سبب مسافرتش به نقاطی از خراسان، ماوراء‌النهر و هند، بسیاری از شاعران هم‌عصر خویش را می‌شناخت و اطلاعات ارزشمندی را در اثر خود آورده. وی در دو مجلد این کتاب را به نگارش درآورده و شاعران را از عصر آل‌طاهر تا سلجوقیان معرفی کرده است.

درباره‌ی کتاب لباب الالباب

شاعران بسیاری از آغاز تاریخ بشر شعر گفته‌ و چکامه‌سرایی کرده‌اند. شگفت نیست که نام اغلب این شاعران پارسی‌گو را نشنیده‌ایم و حتی یک بیت شعر نیز از آنان نخوانده‌ایم. تا مدت‌ها، شاعران به واسطه‌ی روابطشان با دربار و شاهان شناخته می‌شدند و اشعارشان در میان مردم عادی کمتر رواج می‌یافت. تنها نام معروف‌ترین آن‌ها در کتاب‌ها می‌آمد و ماندگار می‌گشت و اسامی تعداد پرشماری از آنان، پس از چندی به فراموشی سپرده می‌شدند. در وهله‌ی اول در ادبیات عرب، کتاب‌هایی با عنوان تراجم و طبقات پدید آمد که در آن‌ها شرح زندگی شاعران و بزرگان و نمونه‌ای از اشعار آنان دیده می‌شد. چنین جریانی از قرن سوم هجری قمری رونق گرفت؛ اما تا قرن هفتم ه. ق، هیچ کتابی در احوال شاعران ایرانی پدید نیامده بود. سدیدالدین محمد عوفی (Muhammad Aufi)، نویسند‌ه‌ی مشهور قرن هفتم، اولین کسی بود که به جمع‌آوری احوال و اشعار شاعران متقدم و متأخر مبادرت کرد و کتاب لباب الالباب (Lubab ul-Albab) را پدید آورد.

جریانی که نخستین بار عوفی آن را پایه‌گذاری کرد، بعدها تذکره‌نویسی نام گرفت. اولین بار کلمه‌ی تذکره به معنی کتابی در شرح حال بزرگان، در «تذکرة‌الاولیاء» عطار نیشابوری به کار رفت. پس از آن، دولتشاه سمرقندی کتابی به نام «تذکرة‌الشعرا» تألیف کرد و بعد از او بود که اصطلاح «تذکره» در میان عموم مردم شهرت پیدا کرد. تذکره‌نویسانی چون دولتشاه و رضا قلی‌خان هدایت از منبعی یاد می‌کنند با نام «لباب الالباب» که تا مدت‌ها برای پژوهشگران زبان فارسی ناشناخته بود. بنابر مقدمه‌ی پروفسور ادوارد براون و علامه محمد قزوینی در مقدمه‌ی لباب، نخستین کسی که نظر مستشرقین را به این کتاب معطوف کرد، ناتانیل بِلَند بود. حدود پنجاه سال بعد بود که براون با همکاری علامه قزوینی، تصحیح این کتاب را براساس دو نسخه‌ به پایان رسانید و همگان را با این در یتیم و گران‌مایه آشنا کرد. پیش از عوفی، کتاب «چهار مقاله» از نظامی عروضی و «مناقب‌الشعرا» از ابوطاهر خاتونی به‌نوعی شرح زندگی شاعران بودند؛ اما نمی‌توان آن‌ها را تذکره به حساب آورد.

پیش از آنکه به محتویات کتاب لباب الالباب بپردازیم، کمی از سدیدالدین محمد عوفی بگوییم. نام کامل او نورالدین محمد بن محمد بن یحیی بن طاهر بن عثمان عوفی بخاری ملقب به نورالدین یا سدیدالدین است و نخستین‌بار در تاریخ گزیده‌ی حمدالله مستوفی، ذکری از او به میان آمده. وی از نسل عبدالرحمن بن عوف، از صحابه‌های پیامبر اکرم و از اعضای گروه شش نفره‌ی شورای جانشینی عمر است و از همین رو به عوفی مشهور شده. محمد عوفی در بخارا به دنیا آمد و برای تحصیل علم به شهرهای خراسان و فرارود و هندوستان سفر کرد. وی در عصر سلجوقیان، غوریان و خوارزمشاهیان می‌زیست و در دربار سلطان ناصرالدین قباجه و شمس‌الدین ایل تتمش خدمت می‌کرد. سدیدالدین پس از حمله‌ی مغول به هند رفت و در دربار این دو پادشاه به تألیف آثار خویش مشغول شد. کتاب لباب الالباب در میان سال‌های 617 و 625 ه. ق به نام وزیر ناصرالدین قباجه، عین‌الملک فخرالدین حسین بن شرف‌الملک رضی‌الدین ابی‌بکر اشعری به نگارش درآمد. در همان سال‌ها کتاب فرج بعد از شدت را به زبان فارسی ترجمه کرد و در زمان شمس‌الدین ایل تتمش، کتاب ارزشمند جوامع‌الحکایات را به رشته‌ی تحریر درآورد.

محمد عوفی با الگو قرار دادن کتاب «یتیمة‌الدهر» از ثعالبی، کتاب لباب الالباب را در دو جلد به رشته‌ی تحریر درآورد و در آن 300 شاعر پارسی‌گوی را معرفی کرد. وی این اثر را به دوازده باب تقسیم نمود: فضیلت شعر و شاعری، معنی شعر، اولین شاعر جهان، اولین شاعر ایرانی، اشعار سلاطین و ملوک و امرا، اشعار وزرا و صدور، اشعار ائمه و علما، شاعران عهد طاهریان، آل‌لیث، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان و دیگر شاعرانی که به دربار منسوب بوده‌اند. از باب اول تا باب هفتم در مجلد اول و از باب هشتم تا باب آخر، در جلد دوم قرار دارد. به عقیده‌ی سدیدالدین محمد عوفی حضرت آدم اولین کسی بود که در رثای فرزند کشته‌شده‌اش، هابیل، شعری به زبان عربی گفت. نخستین فردی که شعر پارسی گفت، بهرام گور بود که در هنگام شکار می‌گفت: «منم آن شیر گله، منم آن پیل یله / نام من بهرام گور، کنیتم بوجبله». چنان‌که بعدها مشخص شد، چنین ادعاهایی بیشتر به افسانه شباهت دارند تا حقیقت و به بسیاری از سخنان گفته‌شده در کتاب لباب الالباب، باید به دیده‌ی تردید نگریست.

در کتاب لباب الالباب از شاعرانی سخن گفته می‌شود که دیوان آنان هرگز منتشر نشد. عوفی با شاعران زیادی هم‌عصر بود و به‌واسطه‌‌ی سفرهای بسیاری که به اقصی‌نقاط ایران و هند داشت، با بزرگان و شاعران آشنایی داشت. آثار برخی از شاعران در حمله‌ی مغول از میان رفتند و تنها رد پایی که از آنان در تاریخ باقی مانده، از طریق لباب الالباب به ما رسیده است. سدیدالدین عوفی پیش از به شهرت رسیدن سعدی شیرازی این کتاب را به نگارش درآورد و همانطور که اشاره شد، حدود 300 شاعر را معرفی کرد. در این اثر کمتر درباره‌ی تاریخ تولد و وفات شاعران سخن به میان می‌آید و احوال هر شاعر، با مجموعه‌ای از مسجعات و جناس‌ها شروع می‌شود؛ از این رو نمی‌توان سبک واقعی شاعر را از میان سخنان عوفی استخراج کرد. برای مثال در وصف خاقانی شروانی آمده است: « آنکه فصاحتِ حسّان با سماحتِ سَحْبَان مر وى را جمع بود و صفوتِ جُنَیْد با حکمتِ لُقْمان مر وى را فراهم. خاقانِ ولایتِ بیان بود از آن سبب خاقانى لقب یافت.» به عقیده‌ی ادوارد براون، اطلاعاتی از که زندگی شاعران و نویسندگان ذکر می‌گردد، کوتاه و ناقص است و می‌توان لباب الالباب را بیشتر مجموعه‌ی منتخبات اشعار دانست تا تذکره.

عزیزالله علیزاده کتاب لباب الالباب را همراه با فهرست اعلام تصحیح و با همکاری انتشارات فردوس چاپ کرد.

کتاب لباب الالباب برای چه کسانی مناسب است؟

کسانی که می‌خواهند درباره‌ی آثار و احوال شاعران پیش از قرن هفتم هجری قمری اطلاعاتی به دست آورند، ناگزیر از مراجعه به کتاب لباب الالباب هستند.

در بخشی از کتاب لباب الالباب می‌خوانیم

ز طریقِ لغت بباید دانست که شعر را معنى، علم است، یعنى دانش، یعنى دانشى که اربابِ فطنت بدان چیزى فهم کنند و ادراکِ این طبقه بدان محیط شود و معنىِ شاعر، عالِم بود، یعنى دانا که معانىِ دقیق را ادراک کند و معنىِ دقیق آنکه فکرتِ او در زیرِ پرده ضمیر خیال، بازى‌هاى لطیف نماید و علم، عمومى دارد و شعر، خصوصى؛ زیرا که هر کس چیزى ادراک کند و معنىِ دقیق را دریابد، او را شاعر نشاید خواند و اطلاقِ این لفظ بر وى خطا بود الّا آنکه هر چیزى که در نوعِ خود فاضل‌تر بود و به زیادتِ شرف اختصاصى دارد، اسم آن نوع، بدان جنس دهند. چنانکه معنىِ فقه، فهم بود امّا چون دانستنِ احکامِ شریعت که اشرفِ انواعِ علوم بُوَد، آن نوع را مطلقِ فقه خواندند و آن که در آن شیوه، خوضى و شروعى نمود، او را فقیه گفتند. اگر چه اطلاقِ اسم فقه در مطلقِ فهم آمده است و بیانِ قُرآن از آن عبارت کرده است: قوله عَزَّ مِن قَائِل «وَ إِنْ مِنْ شَى‌ءٍ إِلاّ یُسَبّحُ بِحَمْدِهِ وَلکِنْ لَایَفْقَهُوَن تَسبیِحَهُمْ» یعنى لایفهمون تسبیحهم.

همچنین هر ذاتى را جوهرى است و اطلاقِ اسمِ جوهر بر سایرِ فلزّات و احجار جایز بُوَد. چنانکه روا بود که گویند: جوهرِ مس و جوهر آبگینه و جوهرِ برنج و غیرِ آن امّا چون دُرّ و یاقوت فاضل‌ترینِ جواهر و شریف‌ترینِ انواعِ خود آمدند، نامِ این مطلق بدیشان دادند تا آن دُرِّ یتیم را که نتیجه رحیقِ مختومِ پیاله لاله است و فرزندِ خلفِ مادرِ ژاله، مطلقِ جوهر خواندند و یاقوتِ آبدار را که قوتِ جان اکابر و احرار است و لؤلؤ لالا از غیرتِ رنگِ او دل‌افگار هم جوهر لقب دادند و همچنین در لغتِ عرب همه چوب‌ها را عود خوانند و خلاف نیست که اطلاقِ این اسم برخلافِ بید جایز است فامّا مطلقِ این اسم بدان سیاهروىِ خوشبوىِ سخت‌دلِ نرم‌گردن دادند که چون از وطنِ بیشه بواسطه تبر و تیشه آواره شود و از مسکنِ هندوستان به عربستان افتد، همدمى طلبد و رفیقى جوید که با او نفسى زند، شکرِ شیرین‌روى را با عودِ خوشبوى اتّفاقِ ملاقاتى افتد؛ هر دو در خلوتخانه مجمر، نفسى خوش زنند، اثرِ آن نَفَس، مشامِ عالمیان را معطّر کند، اشارت، بدان دارد که رسول علیه‌السلام بیان فرموده است که: «اءِنّىِ لَأجِدُ نَفَسَ الرَّحْمنِ مِنْ قِبَلِ الَْیمنِ ».

فهرست مطالب کتاب

سدیدالدین محمد عوفى
مقدمة الکتاب
فصل اوّل
فصل دوم
جلد اول
باب اوّل: در فضیلت شعر و شاعرى
باب دوم: در معنىِ شعر
باب سیُم: در معنىِ آنک اوّل شعر که گفت
باب چهارم: در معنىِ آنکه اوّل کس، شعرِ پارسى که گفت
باب پنجم: در لطایف اشعار ملوک کبار و سلاطین نامدار
1- الامیر منصور بن نوح بن المنتصر [اسماعیل السّامانى]
2- السلطان یمین‌الدّولة و امین‌الملّة، محمود بن سبکتگین اناراللّه‌برهانه
3- الامیر ابو[احمد] محمّد بن یمین‌الدّولة و امین‌الملّة تغمّده‌اللّه‌برحمته
4- الامیر ابوالمظفّر طاهر بن الفضل بن محمّد محتاج الچغانى
5- الامیر شمس‌المعالى قابوس بن وُشْمگیر سقى‌اللّه‌ثراه
6- الامیر کیکاوس بن [اسکندر بن] شمس‌المعالى قابوس رحمه‌اللّه‌علیه
7- الامیر ابوالحسن على بن الیاس، الاغاجى، البخارى
8- الامیر بزرجمهر قسیم بن ابراهیم ابومنصور القاینى
9- السلطان‌المعظّم ملکشاه بن الب‌ارسلان بن جغر بن میکائیل [بن] سلجوق رحمه‌اللّه‌علیه
10- الامیر ابوالفتح عبدالکریم بن احمد الحاتمى الهروى
11- السلطان‌المعظّم علاءالدنیا و الدّین اتسز بن محمّد، تغمّده‌اللّه‌برحمته
12- السلطان علاءالدنیا و الدّین ملک‌الجبال الحسین بن الحسین العبّاسى الغورى رحمه‌اللّه‌علیه
13- السلطان جلال‌الدّین سلیمان بن سلطان محمّد السلجوقى
14- السلطان‌المعظّم علاءالدنیا و الدّین تکش بن ایل‌ارسلان تغمّده‌اللّه‌برحمته
15- السلطان الشهید طغرل سقى‌اللّه‌ثراه
16- السلطان‌المعظّم جلال الدنیا و الدّین قلج طمغاج‌خان ابراهیم بن الحسین تغمّده‌اللّه‌برحمته
17- السلطان‌الاعظم علاءالدنیا و الدّین اسکندر الثانى محمّد [بن] السلطان تکش اعلى‌اللّه‌ شأنه
18- السلطان‌الشهید نصره‌الدنیا و الدّین قلج‌ارسلان خاقان عثمان بن ابراهیم سقى‌اللّه‌ثراه
19- ملک طغانشه بن المّؤیّد
20- ملک علیشاه بن السلطان تکش
21- الامیر ناصرالدّین عثمان بن حرب السَّجْزِى
22- الملک‌المعظّم تاج[الدّین] تمران‌شاه
23- الملک‌المعظّم نصرت‌الدّین کبودجامه
24- الملک‌المعظّم پیغو ملک
25- الامیر سناءالدّین ارقم الفارسى
26- الامیر فخرالدّولة و الدّین مسعود بن ابى‌الیمن الکرمانى
27- خداوندزاده اختیارالدّین روزبه الشیبانى
باب ششم: در لطایفِ اشعارِ وزراى عالى‌رتبت و صدورِ سامى‌منزلت
28- الوزیر شمس الکفاة ابوالقاسم احمد بن الحسن [المیمندى] رحمه‌اللّه‌
29- صدرالافاضل و الکتّاب ابوالفتح البُستى رحمه‌اللّه‌
30- الصاحب الاجلّ قوام‌الدّین نظام‌الملک ابوعلى الحسن بن على بن اسحاق رحمه‌اللّه‌علیه
31- الوزیر مؤیّدالملک ابوبکر بن نظام‌الملک
32- الرئیس الشهید ابوالقاسم على بن الحسن بن ابى‌الطّیّب الباخرزى رحمه‌اللّه‌علیه
33- الصاحب الکبیر قوام‌الملک نظام‌الدّین ابونصر هبه‌اللّه‌ الفارسى رحمه‌اللّه‌
34- العمید الاجلّ افضل العصر ابوالعلا عطاء بن یعقوب الکاتب المعروف بناکوک رحمه‌اللّه‌علیه
35- الصاحب الاجلّ نظام‌الملک نصیرالدّولة و الدّین محمود بن ابى‌توبه رحمه‌اللّه‌علیه
36- الصدر الاجلّ معین‌الملک الحسین بن على الاصمّ الکتاب رحمه‌اللّه‌علیه
37- الصدر الاجلّ منتجب‌الدّین بدیع اتابک الخویى رحمه‌اللّه‌
38- الصدر الاجلّ رشیدالدّین ملک‌الکتّاب محمّد بن [عبدالجلیل] الکاتب البلخى المعروف بالوطواط رحمه‌اللّه‌
39- امیر عمید کمال‌الدّین جمال‌الکُتّاب کمالى البخارى
40- الصدر الاجلّ ظهیرالدّین [و] الکتّاب محمّد بن على السمرقندى الکاتب
41- صاحب نصراللّه‌ [بن] عبدالحمید
42- ...
43- ...
44- الصدر الاجلّ ملک‌الکتّاب افضل‌العالم جمال‌الدّین ابوالمحاسن یوسف بن نصرالکاتب
45- المولى الاجلّ‌الکبیر شهاب‌الدّولة و الدّین محمّد بن رشیدالرئیس
46- الامیرالعمید ثقه‌الدّین جمال‌الفلاسفة یوسف بن محمّد الدربندى
47- الاجلّ‌المحترم امیر حمیدالدّین احمد بن الحسین المستوفى الکشایى
48- الصدر الاجلّ شهاب‌الدّولة و الدّین شرف‌الملک صاحب‌الاستیفایى
49- الصاحب‌الاجلّ‌الکریم فخرالملک مؤیّدالدّولة و الدّین ابوبکر عمر الترمذى رحمه‌اللّه‌علیه
50- الصاحب‌الکبیر علاءالملک، ملک‌الامراء ضیاءالدّولة و الدّین و الوزراء ابوبکر احمد الجامجى رحمه‌اللّه‌علیه
51- الصدر الاجلّ مجدالملک بهاءالدّولة و الدّین على بن احمد الجامجى
52- الصدر الاجلّ افتخارالملک افضل‌العصر جمال‌الدّین محمّد بن نصیر رحمه‌اللّه‌علیه
53- الصدر الاجلّ شرف‌الدّولة و الدّین سیّدالکتّاب فریدالزمان احمد بن محمّد ایزدیار الکافى یعرف بفرید الکافى
54- الصدر الاجلّ الاکرم فخرالدّولة و الدّین مبارکشاه بن الحسین المروروزى رحمه‌اللّه‌علیه
55- الامیر الاجلّ ظهیرالدّین [نصر] السمورى السجزى
56- السیّد الاجلّ ظهیرالدّین تاج‌الکتّاب السّرخسى رحمه‌اللّه‌علیه
57- الصدر الاجلّ بهاءالدّین محمّد بن المؤید البغدادى رحمه‌اللّه‌
58- الصدر الاجلْ صدر الملّة و الدّین ملک‌السّادات النیشابورى رحمه‌اللّه‌علیه
59- الصدر الاجلّ زین‌الدّین صاعد الخبوشانى رحمه‌اللّه‌علیه
60- الصدر الاجلّ فخرالرؤساء تاج‌الدّین الآبى دام رفیعا
61- الصدر الاجلّ عمادالدّولة و الدّین مؤیّد بن احمد الاسفراینى الکاتب
62- علاءالملک شرف‌الدّین میرک
63- الاجلّ نظام‌الدّولة و الدّین الجامى الکاتب
64- الاجلّ عزیزالدّین رافعى
65- الاجلّ فخرالدّین عزیز فرید
66- الاجلّ فخرالکتاب فریدالدّین الکاتب
67- الاجلّ‌المحترم شهاب‌الدّین فخرالکتّاب محمّد بن همام رحمه‌اللّه‌
68- الامیر الاجلّ شمس‌الدّین تاج‌الأفاضل محمّد منوکه النسوى
69- الاجلّ مهذّب‌الدّین سیّدالکتّاب منصور بن على الاسفزارى سلّمه‌اللّه‌
70- الاجلّ مجدالدّین شرف‌الکتّاب ابن الرشید العزیزى
باب هفتم: در ذکرِ صدورِ علما و ائمّه فضلا و بعضى از فوایدِ انفاسِ مشایخ
فصل اوّل: در ذکر ائمّه و علماى ماوراءالنهر و استادانِ صنعت رحمهم‌اللّه‌ الماضین و الغابرین
71- الصدر الامام شرف‌الملّة و الدّین حسام‌الائمّة محمّد بن ابى‌بکر النسفى رحمه‌اللّه‌علیه
72- الصدر الکبیر برهان‌الاسلام تاج الملة و الدّین عمر بن مسعود احمد رحمه‌اللّه‌
73- الصدر الاجلّ نظام الملة و الدّین محمّد بن عمر مسعود رحمه‌اللّه‌
74- القاضى الامام شرف‌الدّین سیّدالمحدّثین ابوطاهر یحیى بن طاهر بن عثمان العوفى رحمه‌اللّه‌
75- الامام مجدالدّین محمّد بن عدنان سُرْخَکَتىِ رحمه‌اللّه‌
76- مولانا رکن‌الدّین مسعود بن محمّد امامزاده رحمه‌اللّه‌
77- السیّد الاجلّ مفتى‌العصر شمس‌الدّین داعى الحسینى النسفى رحمه‌اللّه‌
78- السیّد الاجلّ شمس‌الدّین تاج‌السادة محمّد بن على الکاشانى
79- الامام الاجلّ بهاءالدّین محمّد الأُوشى
80- علاءالدّین فخرالمذکّرین الاوزجندى المعروف به زیادت
81- الامام ضیاءالدّین الدوغ‌آبادى
82- الشیخ الاجلّ سعدالدّین اسعد بن شهاب البخارى رحمه‌اللّه‌
83- القاضى الامام شمس‌الدّین منصور بن محمود الأُوزجندى
فصل دوم: در ذکر علماى خراسان و ذکر فضلاى بلخ و مضافات و نواحى آن
84- القاضى الامام حمیدالملّة و الدّین سیّدالقضاة و الائمّة عمر بن محمود المحمودى البلخى رحمه‌اللّه‌
85- القاضى الامام شمس‌الدّین محمود البلخى رحمه‌اللّه‌
86- الامام صدرالدّین ملک الکلام عمر بن محمّد الخرّم آبادى رحمه‌اللّه‌
87- القاضى الامام حمیدالدّین افتخار الافاضل على بن عمر المحمودى رحمه‌اللّه‌
88- الامام الاجلّ شمس‌الدّین الباقلانى البلخى رحمه‌اللّه‌
89- الامام الاجلّ علاءالدّین افتخار الائمّة مسعود بن محمّد بن على الاندخودى رحمه‌اللّه‌
90- الامام شمس‌الدّین سیّدالافاضل محمود بن مسعود [الاندخودى]
91- الصدر الامام العالم علاءالملّة و الدّین شیخ‌الاسلام الحارثى رحمه‌اللّه‌
92- مولانا قطب‌الدّین سرخسى
93- الامام العالم شرف‌الواعظین شمس‌الدین محمّد الدّقایقى المروزى
94- الامام الاجلّ جمال‌الدّولة و الدّین الازهرى المروزى
95- الامام الاجلّ فخرالدین محمّد الزرخالى السّرخسى رحمه‌اللّه‌
96- مولانا استاذ الائمّة رضىّ‌الدّین نیشابورى رحمه‌اللّه‌
97- الصدر الاجلّ العالم برهان الملّة و الدّین محمّد بن عبدالعزیز الکوفى
98- الصدر الامام الاجَلّ محیى‌الدّین یحیى بن محمّد بن یحیى رحمه‌اللّه‌
99- الشیخ الامام الشهید مجدالملّة و الدین قطب المشایخ شرف بن المؤیّد البغدادى رحمه‌اللّه‌
100- الامام العالم ضیاءالدّین عمر بن محمّد البسطامى
101- الشیخ الامام خطیرالدّین فخرالزهّاد محمّد بن عبدالملک الجرجانى رحمه‌اللّه‌
102- الصدر الامام الاجلّ، افتخار الملک فریدالدّولة و الدّین الجاجرمى رحمه‌اللّه‌
103- القاضى الامام شمس‌الملّة و الدّین محمّد بن محمود الزّابى رحمه‌اللّه‌
104- الامام الاجلّ سیّدالکتّاب محمّد بن البدیع النسوى
105- الامام ظهیرالدّین ولىّ النسوى
106- القاضى الامام مجدالدّین النّسوى
107- الامام شرف‌الائمّة برهان‌الدّین الاردلانى
108- الامام الاعزّ فخرالدّین الخطّاط الهروى
109- الامام الاجلّ فریدالدّین تاج الافاضل محمود بن البشّار الهروى
110- الامام بدرالدّین [بن] نور[الدّین] الهروى
111- الامام العالم شمس الملّة و الدّین محمّد بن نصیر السّجزى
112- الامام الاجلّ العالم زین[الدّین] السجزى
113- الامام شرف‌الدّین محمد بن محمّد الفراهى رحمه‌اللّه‌
114- الامام رشیدالدّین محمّد بن محمود الاسفزارى رحمه‌اللّه‌
فصل سوم: در ذکر صدور و افاضل عراق
115- الصدر الامام الاجلّ صدر المّلة و الدّین الخُجَنْدِىّ نوّراللّه‌ قبره
116- الصدر الاجلّ جمال‌الدّین الخجندى رحمه‌اللّه‌
117- الامام العالم شرف‌الدّولة و الدّین محمّد شفروه علیه‌الرّحمة
118- الامیر الامام العالم ظهیرالدّین عبداللّه‌ بن شفروه
119- الامام العالم کمال‌الدّین زیاد الاصفهانى
120- الامام الاجلّ ملک‌الکلام علاءالدّین الخوارى
121- الامام الاجلّ جلال‌الدّین ملک الکلام فضل‌اللّه‌ الخوارى رحمه‌اللّه‌
122- الامام صفىّ‌الدّین الیزدى
123- الشیخ الامام شمس‌الدّین محمّد بن الطغان الکرمانى
فصل چهارم: در لطایف اشعار علماى بلاد جبال و حضرت غزنین و لوهور و توابع آن
124- الامام العالم فخرالملّة و الدّین محمّد بن محمود بن احمد النیشابورى رحمه‌اللّه‌
125- الامام الکبیر ملک‌الکلام مجدالدّین احمد بن محمّد ابى‌بدیل السَّجاوَنْدى
126- الامام ضیاءالدّولة و الدّین محمّد بن ابى‌نصر بن ابى‌شهید الغزنوى
127- الامام ملک‌الکلام سراج‌الدّین فصیح‌العجم ابن المنهاج اللوهورى
128- الامام الاجلّ ابوجعفر عمر بن اسحاق الواشى رحمه‌اللّه‌
129- القاضى الامام فخرالدّین شرف‌القضاة الدّمراجى
130- ...
131- الامام الاجّل شمس‌الدین حاجى بچه البستى
جلد دوم
باب هشتم: در ذکرِ لطایفِ اشعار شعرایى که در عهد آل‌لیث و آل‌طاهر و آل‌سامان بوده‌اند.
1- الحکیم حنظلة البادغیسى
2- فیروز المشرقى
3- ابوسلیک گرگانى
فصل اوّل: در ذکر شعراى آل‌سامان
4- الشیخ ابوالحسن شهید البلخى
5- ابوعبداللّه‌ محمّد بن موسى الفرالاوى
6- ابوشعیب صالح بن محمّد الهروى
7- الاستاد ابوعبداللّه‌ جعفر محمّد الرودکى السمرقندى
8- الشیخ ابوالعبّاس الفضل بن عبّاس الرَّبِنْجَنِ
9- الشیخ ابوزراعه المعمّرى الجرجانى
10- ابواسحاق ابراهیم بن محمّد البخارى الجویبارى
11- الاستاد ابومنصور محمّد بن احمد الدقیقى الطوسى
12- ابوالحسن على محمّد الترمذى المعروف به منجیک
13- ابوالحسن على بن محمّد الغزالى اللوکرى
14- بوعبداللّه‌ محمّد بن الحسن المعروفى البلخى
15- منصور بن على المنطقى الرازى تعرف به مورد
16- ابوبکر محمّد بن على الخسروى السرخسى الحکیم
17- ابوالقاسم زیاد بن محمّد القمرى الجرجانى
18- ابوطاهر الطیب بن محمّد الخسروانى
19- ابوشکور
20- ابوعبداللّه‌ محمّد بن صالح الولوالجى
21- ابومحمّد البدیع بن محمّد بن محمود البلخى
22- ابوالمظفّر نصر بن محمّد الاستغنایى النیشابورى
23- ابوعبداللّه‌ محمّد بن عبداللّه‌ الجنیدى
24- ابومنصور عماره بن محمّد المروزى
25- ترکى‌کشىِ ایلاقى
26- بوالمثل بخارى
27- ابوالمؤیّد البلخى
28- ابوالمویّد رونقى بخارى
29- معنوى بخارى
30- خبّازى نیشابورى
31- سپهرى ماوراءالنهرى
باب نهم: در ذکر شعراى آل‌ناصر رحمهم‌اللّه‌
32- الاستاد الرئیس ابوالقاسم حسن بن احمد العنصرى
33- ابوالقاسم فردوسى الطوسى
34- الحکیم کسایى مروزى
35- زینتى علوى محمودى
36- لبیبى الادیبى
37- ابوسرّاقه عبدالرحمن بن احمد البلخى الامینى النّجار
38- ابوالفضل مسرور بن محمّد الطّالقانى
39- ابوسعد احمد بن محمّد المنشورى السمرقندى
40- ابوالمظفّر مکى بن ابراهیم بن على الپنجهرى
41- ابومحمّد عبداللّه‌ بن محمّد المعروف به رورده البلخى
42- الاستاد ابوالحسن على بن جولوغ الفرّخى السجزى
43- ابونظر عبدالعزیز بن منصور العسجدى المروزى
44- ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد المنوچهرى
45- الاستاد ابوالحسن على بن البهرامى السرخسى
46- الامام ابوعبداللّه‌ عبدالرحمن بن محمّد العطاردى
47- ابوعبداللّه‌ روزبه بن عبداللّه‌ النکتى اللهورى
48- ابوزید محمّد بن على الغضایرى الرازى
49- ابوالحرث حرب بن محمد الحقورى الهروى
50- ابوالمنصور عبدالرشید بن احمد بن ابى‌یوسف الهروى
51- رابعه بنت کعب القزدارى
52- مسعود الرازى
53- مظفّر پنجدهى
54- کوکبى مروزى
55- هلیله
56- ناصر لغوى
57- ابواللّیث الطبرى
58- محسن قزوینى
59- بن احمد البدرى الغزنوى
60- بهروز طبرى
باب دهم: در ذکر لطایف شعراى آل‌سلجوق
61- کمال‌الملک ادیب ابوجعفر محمد بن احمد مختار زوزنى
62- ابونصر احمد بن ابراهیم الطالقانى
63- امیرالشعرا ابوعبداللّه‌ محمد بن عبدالملک المعزّى النیشابورى
64- الاجلّ الحکیم شرف‌الزمان ابوالمحاسن الازرقى الهروى رحمه‌اللّه‌
65- الامام الهمام بدیع‌الزمان تاج‌الافاضل عبدالواسع الجبلى الادیب
66- الحکیم ابوالمحامد محمود بن عمر الجوهرى الصایغ الهروى
67- الاجلّ الافضل شهاب‌الدّین شرف‌الادبآ صابر بن اسماعیل الترمذى رحمه‌اللّه‌على‌قبره
68- الامیر الاجلّ العمید اوحدالدیّن محمّد بن محمّد الانورى
69- الامیر العمید العالم فخرالدّین تاج‌الافاضل خالد بن الربیع المکّى الطولانى
70- الحکیم محمود بن على السمائى المروزى
71- اثیرالدّین شرف‌الحکماء الفتوحى المروزى
72- الاجلّ شهاب‌الدّین ابوالحسن طلحه
73- الاجلّ تاج‌الدّین اسماعیل الباخرزى
74- الحکیم على بن احمد السیفى النیشابورى
75- رفیع مروزى
76- حکیم غزالى مروزى
77- الامام الاجلّ فخرالدّین مسعودى
78- الاجلّ جمال‌الدّین ابوبکر خال الترمذى
79- امام فقیهى مروزى
80- الحکیم الجلیل ذوالجدّ و الهزل روحى ولوالجى
81- الحکیم شرف‌الشعراء الکوشککى القاینى
82- ابوحنیفه اسکاف
فصل دوم: در ذکر شعراى ماوراءالنهر
83- استاد ابومحمّد بن محمّد الرشیدى السمرقندى
84- الاجلّ شهاب‌الدّین عمعق البخارى
85- الحکیم تاج‌الشعراء محمّد بن على السوزنى
86- الحکیم جلال [ماوراءالنهرى]
87- الاجلّ جمال الحکماء دهقان على شطرنجى
88- الاجلّ نجم‌الدّین نظامى عروضى السمرقندى
89- حمیدالدّین الجوهرى المستوفى
فصل سیم: در ذکر شعراى عراق و نواحى آن
90- الاجلّ الکافى ظفر الهمدانى
91- الحکیم شرف‌الزمان قطران العضدى التبریزى
92- حسّان العجم حکیم خاقانى الحقایقى
93- الاجلّ اثیر الاخسیکتى
94- دهخداى ابوالمعالى الرازى
95- الاجلّ بدرالدّین شرف الشعرا القوامى الرازى رحمه‌اللّه‌
96- العمید الاجلّ کافى ابوالفرج الرونى
97- الحکیم الکامل زین الشعرا سعید الطائى
98- الحکیم الکامل فخرالدّین اسعد الجرجانى
99- کوهیارى طبرى
فصل چهارم: در ذکر شعراى غزنه و لوهور
100- العمید الاجلّ الکامل ابوالفرج بن مسعود الرّونى
101- العمیدالاجلّ سعدالدولة و الدّین مسعود سعد سلمان رحمه‌اللّه‌
102- استاد الحکماء ختم الشعراء مجدالدّین آدم السنائى الغزنوى
103- استاد الائمّه عمادالدّین الغزنوى
104- السیّد الاجلّ جمال‌الدّین اکمل الشعرآء محمّد بن ناصر العلوى
105- سیّدالاجلّ اشرف‌الدّین فخرالسّادة ابى‌الحسن بن ناصر العلوى
106- الحکیم شهاب‌الدّین شاه على ابى‌رجاء الغزنوى
107- الاجلّ الافضل تاج الحکمآء عطارد الثانى ابوبکر بن محمّد بن على الرّوحانى
108- العمید المحترم محمّد بن عثمان العتبى الکاتب
109- الاجلّ المحترم سعدالدّین مختار الشعرآء مسعود النوکى
110- جمال الشعرا عبدالمجید عبهرى
111- جمال الشعرا اسماعیل بن ابراهیم الغزنوى المعروف به زرریس
112- الاجلّ جمال‌الدّین ناصر شمس یعرف بکافرک غزنین
باب یازدهم: در ذکر لطایف شعرایى که در این قرن بوده‌اند بعد از عهدِ دولت معزّى و سنجرى
فصل اوّل: در ذکر شعراى خراسان
113- الاجلّ صدر الحکماء ظهیرالدّین فاریابى نوّراللّه‌ مرقده
114- الامام الاجلّ شمس‌الدّین محمّد بن عبدالکریم الطبسى
115- الحکیم الکامل شرف الافاضل محمّد بن عمر الفرقدى
116- الاجلّ مجدالدّین ابوالبرکات، رحمه‌اللّه‌ علیه
117- الاجلّ معین‌الدّین سراجى بلخى
118- الاجلّ جمال‌الدّین فخر الشعرآء محمّد بن على السراجى
119- الاجلّ النحریر ضیاءالدّین عبدالرافع بن ابى‌الفتح الهروى
120- الاجلّ المحترم مجدالدّین افتخار الحکماء ابوالسحرى الصندلى
121- ... شهریارى
122- الاجلّ فریدالدّین افتخار الافاضل ابوحامد ابوبکر العطّار النیشابورى
123- السیّد الاجلّ ابوعلى بن الحسین المروزى
124- الاجلّ مجدالدّین محمّد الپائیزى النسوى
125- الاجلّ ابوالفضل عثمان بن احمد الهروى
126- الاجلّ فریدالدّین جاسوس الافلاک على المنجّم السنجرى
127- شمس‌الدّین مبارکشاه ابن الاعزّ السّنجرى
128- الاجلّ بدیع‌الدّین ترکو السنجرى
129- عجیبىِ جُوزجانى
130- مجدالدّین عیّوق
131- الاجلّ شرف الحکماء شمسى دهستانى
132- الاجلّ حمیدالدّین تاج الشعراء الدهستانى
133- الحکیم ابوبکر بن محمّد البلخى الواعظى
134- الامیر الاجلّ قوامى الخوافى
135- شرف‌الدّین پنجدهى
فصل دوم: در ذکر شعراى ماوراءالنهر
136- استاد الشعراء مؤیّدالدّین النسفى
137- الاجلّ الافضل شهاب‌الدّین احمد بن المؤیّد السمرقندى
138- الاجلّ المحترم بهاءالدّین الکریمى السمرقندى
139- لطیف‌الدّین زکى مراغه‌اى
140- الاجلّ سعدالدّین شرف الحکما کافى البخارى
141- شمس‌الدّین محمّد بن المؤیّد الحدّادى المعروف به خاله
142- سعدالدّین اسعد النجّارى السمرقندى
143- الحکیم شمسى الاعرج البخارى
144- الحکیم مجدالدّین فهیمى البخارى
145- سعدالدّین مسعود دولتیار
146- عجبى خجندى
147- السیّد الاجلّ اشرفى السمرقندى
148- شهابى غزال خجندى
149- الحکیم جنّتى بیا
150- اصیل‌الدّین بن النجیب السمرقندى
فصل سیّم: در ذکر شعراى عراق و مضافات آن
151- الحکیم الکامل نظامى الگنجه‌اى
152- الاجلّ رفیع‌الدّین المرزبان الفارسى
153- الاجلّ رفیع‌الدّین اللُنْبانىِ الاصفهانى
154- الامیر العالم فلک‌الدّین ابراهیم السّامانى
155- جمال‌الدّین محمّد عبدالرزّاق الاصفهانى
156- الاجلّ صفى‌الدّین
فصل چهارم: در ذکر فضلاى غزنین و لوهور
157- الاجلّ الاخصّ سدیدالدّین شرف الندمآء على بن المعزّى الغزنوى
158- الشیخ العمید جمال‌الدّین افتخار الشعراء ابوبکر بن المساعد الخسروى
159- الاجلّ حمیدالدّین مسعود بن سعد شالى‌کوب
160- الشیخ احمد بن محمّد المیم...
161- السیّد الاجلّ کمال‌الدّین افتخار الحجّاب الحسین الحسنى الحاجب
162- الحکیم على بن محمّد الفتحى الغزنوى
163- الحکیم شهاب‌الدّین محمّد بن على الصایغ
164- الاجلّ معزّ الاسلام نجیب‌الدّین ابوبکر الترمذى الخطّاط
165- الحکیم ضیاءالدّین محمود الکابلى
باب دوازدهم: در ذکرِ لطایفِ اشعار صدور و افاضل که بدین حضرت مخصوص‌اند و بر این دولت موسوم
166- الصدر الاجلّ...
167- الاجلّ المحترم شمس‌الدولة و الدّین سیّد النّدمآء تاج الفضلآء مفخر القدمآء محمّد الکاتب البلخى
168- ...
169- الاجلّ فخر الشعراء ضیاءالدّین السنجرى
ختم الکتاب
فهرست اعلام: اسامى اشخاص و انساب، اماکن جغرافیایى، کتاب‌ها