معرفی و دانلود کتاب فرهنگ عامه در نمایشنامه‌های کودکان

معرفی کتاب فرهنگ عامه در نمایشنامه‌های کودکان

کتاب فرهنگ عامه در نمایشنامه‌های کودکان نوشته‌ی ایرج افشاری اصل، به توضیح و بیان فرهنگ عامه و فولکلور در تئاتر می‌پردازد. فولکلور می‌تواند منبع غنی و گسترده‌ای جهت تولید متون نمایشی برای کودکان باشد.

فرهنگ عامه، فرهنگی پویاست، در صورت نیاز استحاله پیدا کرده و متحول می‌شود و ایستایی و دگماتیسم فرهنگ خواص را ندارد. اهمیت این مقوله تا بدانجاست که بزرگان فرهیخته‌ای همچون ویلیام شکسپیر و جورج برناردشاو و... و در ایران مرحوم بیژن مفید در تئاتر، شادروان علی حاتمی در سینما و بانی داستان کوتاه محمد علی جمالزاده در ادبیات، آثار ماندگارشان را با دستمایه قرار دادن فولکلور و با استعانت از فرهنگ عامه خلق کرده‌اند.

فولکلور تأثیر خود را به صورت غیرمستقیم در زندگی آدمی از همان بدو تولد می‌گذارد. کودک، فولکلور را از همان دوران کودکی خود می‌آموزد. بازی‌ها و کار‌های موزون و شعرگونه‌ی او ریشه در فولکلور دارند. همانطور که وقتی برای مردم می‌نویسی، باید به زبان آن‌ها بنویسی، برای کودک هم باید با زبان آن‌ها سخن گفت.

کودکی در عمق وجود همه‌ی ماست و با چشمان اوست که همگی روزی به این عالم نگاه کرده‌ایم. با وجود این آن چنان از آن دور افتاده‌ایم که برای فهم هنر کودکان و شناخت دنیای آن‌ها، نیاز به مطالعه و تحقیق داریم.

دنیای کودک، دنیایی است که با طبیعت عجین شده و با دنیای قراردادها و نمادهای بزرگان فاصله دارد. کودک فارغ از تمام قراردادهای اجتماعی، خود نماد ساز است و خود را گاهاً با دنیای بزرگان درگیر نمی‌سازد.

او همانند انسانی است که در جنگلی زندگی می‌کند. با بزرگان بودن و پا به دنیای آن‌ها گذاشتن، کودک را وادار می‌کند که به تمدن چنگ زده و خود را از شکل موجود جنگلی خارج سازد. کودک همه چیز را به بازی می‌گیرد و هر چیزی که دم دستش باشد، وسیله‌ای برای بازی او می‌شود. حتی والدین او که جلوی دیدگانش می‌ایستد و به نادانی او می‌خندد، وسیله‌ای برای بازی کودک هستند.

ما بزرگان همیشه دنبال مفاهیم و معناهایی هستیم تا اعمال و کردارمان را معنامند سازیم و کارهای کودک را بی‌معنی تلقی می‌کنیم. چه توجیهی می‌توانیم در قبال جنگ‌های تاریخ بشری، خون‌ریزی‌ها، خیانت‌ها و اعمال بی‌معنی خودمان داشته باشیم؟

فرق میان اعمال بی‌معنی ما بزرگان و کودکان، تنها در این است که اعمال بی‌معنی ما زشت‌ و اعمال بی‌معنی کودکان دلنشین و زیبا هستند.

بازی عملی است بر خلاف کار که به تجربه‌ای نمی‌انجامد. خودش هست و خودش. کودک بازی می‌کند. صِرف این‌که بازی کرده باشد و این‌گونه اعمال در دنیای بزرگان مُهمل تلقی می‌شود. هر چند بزرگان هر از گاهی بازی را جهت حل مشکلات و ابراز احساسات و درونیات خودشان دستاویز قرار می‌دهند.

بزرگی به تعبیری هم‌ارز شناخت است و درجه‌ی بزرگی را تعیین می‌کند. بزرگان با حربه‌ی شناخت و آگاهی به کودکی خودشان آگاهانه تیپا می‌زنند. چرا که شناخت و آگاهی را زندگی می‌کنند، اما خود نمی‌دانند و زمانی مطلع می‌شوند که بزرگ شده‌اند و زمانی که بزرگ شوند کودکی را در خود می‌کُشند.

برخی از نطرات درباره‌ی کتاب فرهنگ عامه در نمایش‌نامه‌های کودکان:

- آرزوی هر هنرمند آگاه، رسیدن به هنر کودکان است. (پابلو پیکاسو)
- چون که با کودک سر و کارت فتاد پس زبان کودکی باید گشاد. (مولوی)
- بر این اعتقادم که تئاتر کودکان یکی از مهم‌ترین ابداعات قرن بیستم بوده است. (مارک تواین)
- فولکلور از زمان‌های کهن، تاریخ را با سبک خاص خویش به طور بی‌امانی همراهی کرده است. (ماکسیم گورکی)
- با دقت به ترانه‌های ملی گوش فرا دار، آن‌ها سرچشمه‌ی بی‌پایان قشنگ‌ترین ملودی‌ها می‌باشند و چشم تو را به صفات مشخصه‌ی گوناگون باز می‌کنند. (روبرت شومان)

در بخشی از کتاب فرهنگ عامه در نمایش‌نامه‌های کودکان می‌خوانیم:

هنر عوام که بخش مهمی از آن هنر روستایی کنونی است، مانند سایر شئون فرهنگ عوام (فولکلور) در تاریخ‌های رسمی هنر مقامی ندارد و به ندرت نامی از آن به میان می‌آید، تو گویی که تاریخ هنر در جریان واحدی است، جریان هنر خواص. ولی محققان ژرف‌نگر انکار نمی‌کنند که هر گروه اجتماعی ذوق خاص دارد و از این‌رو باید به تناسب طبقات دوگانه‌ی جوامع، دو جریان متفاوت موجود باشد. مطالعه‌ی دقیق تاریخ هم به خوبی نشان می‌دهد که در سراسر تاریخ فرهنگ، هنر عوام به موازات هنر خواص جریان داشته است، ولی البته به صورتی ساده و آرام و غیررسمی.

عوام چرخ تولیدات جامعه را عملاً برمی‌گردانند و کار، حتی کار خشن بهیمی، سراسر زندگی این طبقه را درمی‌نوردد. از این‌رو جریان اندیشه‌ی آن‌ها وابسته‌ی دنیای عملی است و از صورت جریان اندیشه‌ی عملی جامعه‌ی ابتدایی چندان دور نمی‌شود، حالت جمعی دارد، مکمل عمل است. وسیله‌ی مبارزه و بهبود زندگی است، مثبت است، خوشبین است، امیدوار و دلپذیر است. مثل‌ها، شوخی‌ها، هجوها و روایات و اساطیر و افسانه‌ها و ترانه‌های عامیانه شاهد این مدعاست. اساساً هنر عوام برای سبک کردن بار کار(مبارزه با طبیعت) یا تخفیف فشار زندگی اجتماعی(اعتراض بر اجحاف) به وسیله‌ی مردم عادی پدید می‌آید، مورد التذاذ همه‌ی مردم قرار می‌گیرد تا جایی که مردم جوامع نسبتاً ساده‌ی قدیم، فرهنگی جز فولکلور نمی‌شناسند، چنان‌که بین اعراب پیش از اسلام امثال و حکم جانشین فلسفه و وروایات در حکم تاریخ است.

آثار هنری عوام همیشه ساده و بی‌پیرایه است. زیرا زندگی مردم ساده‌ای که دنیای نظر را صرفاً محض دنیای عمل می‌خواهند، برمی‌خیزد. مردم عادی هنگام سخن گفتن، جز بیان مطلب غرضی ندارند. پس افسانه‌ها و ترانه‌های چینی مردمی نمی‌تواند ساده نباشد. از این گذشته، فولکلور چون به طریق شفاهی از نسلی به نسلی منتقل می‌شود، اگر دشوار و پیچیده باشد، درست به زبان جاری نمی‌شود و به سهولت از یاد می‌رود. سادگی فولکلور گاهی به درجه‌ی خشونت می‌رسد. زیرا مردم عادی مخصوصاً روستائیان، به قول "هاب واکس" سخت وابسته‌ی طبیعت است و ناچار وقار و ساده و درشت را انعکاس می‌بخشد. هنر عوام از زیبایی طبیعی زنده و انسان سالم گران‌بار است. در افسانه‌ها و ترانه‌های عامیانه، هرچند برای زندگی مفید است، زیبا شمرده می‌شود، از طراوت و رنگارنگی حیات‌بخش گیاهان تا شادابی و تندرستی انسان، گاو یا اسب مطلوب مردم رنجبر روستایی، گاو قوی یا اسب بارکش است، نه گاو خوش‌خط و خال یا اسب مسابقه. در نظر آنان، زیبا زنی است تندرست و پرشور، با گونه‌های سرخ و پیکر محکم و دست نیرومند، مستعد برای کار تولید و فرزندزایی، نه زن نازک‌بدن و پریده رنگ و ظریف.

عوام که همواره در زندگی عمل غوطه‌ورند، ناچار می‌آموزند که باید با شناختن واقعیت این جهانی و کار تولیدی بر مشکلات فائق آیند. از این‌رو الزاماً واقع‌گرایند و در نتیجه، واقع‌گرایی محور فولکلور است. ترانه‌های عامیانه وابسته به واقعیت زندگی عوام است.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه
فصل اول: مفهوم و قلمرو فولکلور
فولکلور چیست؟
قلمرو فرهنگ عامه
محققین چه چیزهایی را فولکلور می‌دانند؟
موضوعات فرهنگ عامه
شیوه‌ی تحقیق فولکلور در یک منطقه
توصیه‌هایی چند جهت تحقیق و کار عملی
فصل دوم: دنیای کودکان
دنیای کودکان
تقسیم بندی دوران کودکی
کودک و زمان
کودک، بازی و کار
خاستگاه تاریخی بازی
هدف کودک از بازی
بازی و ارتباط آن با فولکلور
فصل سوم: مروری بر تاریخچه‌ی ادبیات کودکان
ادبیات کودکان
ادبیات کودکان در گذر زمان
ادبیات عامیانه کودکان در ایران
پایه‌گذاران ادبیات نوین کودکان
اهمیت ادبیات کودکان
تقسیمات زبان و زبان کودکان
زیبایی‌شناسی ادبیات کودکان
فرهنگ شفاهی و افسانه در ادبیات کودکان
افسانه چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
مهم‌ترین انواع افسانه‌ها
هدف از به کار بردن افسانه‌های عامیانه و جدید برای کودکان
ویژگی‌های عمده‌ی قصه‌های عامیانه
انواع قصه‌های عامیانه‌ی فارسی
نثر قصه‌های عامیانه
از افسانه تا اسطوره
افسانه‌های کودکان
افسانه‌های جن و پری
فصل چهارم: مروری بر تاریخچه‌ی تئاتر کودکان
تئاتر کودکان در گذر زمان
ویژگی‌های تئاتر کودکان
بازی‌های نمایشی
فصل پنجم: تئاتر عامیانه در گذر زمان
تاریخ تئاتر عامیانه
تئاتر عامیانه‌ی چین
تئاتر عامیانه‌ی هند
تئاتر عامیانه در دیگر کشورها
فصل ششم: جامعه‌ شناسی و مباحثی در چند و چون فولکلور
جامعه‌شناسی هنر عوام و خواص
سبک هنر عوام
تأثیر متقابل فرهنگ عوام و فرهنگ خواص
هنر ملی
خرافات و فرهنگ عامه
فصل هفتم: ظرفیت‌یابی ریختارهای فولکلوریک برای خلق نمایش‌نامه‌های کودکان
فولکلورو کودکان
شعر و ترانه
افسانه‌ها
بازی‌های نمایشی
ترجمه‌ی فارسی
نتیجه
فهرست منابع و مآخذ