معرفی و دانلود کتاب دیوارنگاره‌های صفوی از منظر نشانه شناسی

معرفی کتاب دیوارنگاره‌های صفوی از منظر نشانه شناسی

کتاب دیوارنگاره‌های صفوی از منظر نشانه شناسی نوشته زهرا کرد، پرناز گودرزپروری و مریم گودرزپروری، به نقاشی دیواری ایرانی در دوره صفویه و چگونگی شکل‌گیری آن می‌پردازد.

نقاشی روی دیوار از جمله حوزه‌هایی در هنر ایران زمین است که از دیرباز مورد توجه هنرمندان پارسی بوده. دیوار‌نگاره‌های به جای مانده از عصر اشکانیان و ساسانیان در کوه خواجه سیستان و ایوان صفوی شوش را می‌توان مثال‌هایی از قدمت این هنر در ایران دانست. بررسی‌های علمی در حوزه تاریخ هنر و به ویژه سابقه نگارگری ایران نشان می‌دهد که این موضوع در طی قرون متمادی دستخوش فراز و نشیب‌های بسیاری بوده است.

در بین دوره‌های مختلف، هنر سلسله صفوی در ایران و قفقاز امروزی را می‌توان یکی از ویژه‌ترین مقاطع پیشرفت و تحول در این زمینه دانست. این سلسه را فرصت بسیار برجسته‌ای برای رشد هنر و معماری قلمداد می‌کنند. در زمان صفویان، هنرهای ترسیمی، به ویژه نقاشی مینیاتور، نیروی محرک اصلی هنرها را تشکیل می‌داد و با توجه به شواهد و مستندات تصویری به دست آمده از نگاره‌ها و دیوارنگاره‌ها، عهد صفوی یکی از درخشان‌ترین دوران‌ها است.

با توجه به فراز و نشیب‌هایی که در همین دوره اتفاق افتاده است، از این میان با حمایت شاه عباس اول، پس از پایتختی اصفهان، این شهر پایگاه فعالیت‌های هنری و ارتباطات فرهنگی ایران شد. این دوران به پشتوانه حمایت شاه عباس اول عصر تغییر و تحول در هنر، اندیشه و فرهنگ و آداب ایرانی است. در دوره صفویه، گچ‌نگاری و دیوارنگاری را می‌توان شاخص‌ترین عناصر به کار رفته در تزئین کاخ‌های پادشاهان وقت و خانه‌های اعیانی دانست. در این مورد می‌توان به دیوارنگاره‌های کاخ چهل ستون و عمارت عالی‌قاپو در اصفهان اشاره کرد. تحلیل مستندات و آثار موجود نشان از آن دارد که هنر دیوارنگاری صفوی، مرهون هنر نگارگری، به ویژه مکتب اصفهان در تلفیق با سبک‌های منبعث از هنر اروپایی رایج در آن دوران است که از طریق اروپاییانی که به دربار ایران رفت و آمد داشتند وارد هنر این سرزمین شده بود.

نشانه‌شناسی در حوزه هنر، یکی از زمینه‌های بسیار کارآمد است که به پشتوانه مطالعه نظام‌های نشانه‌ای اعم از علائم و رمزگان می‌کوشد تا دریابد معنا در پیام مستخرج از اثر هنری چگونه شکل گرفته و از مسیر روایت‌ها ارتباط داده شده است. نشانه‌ها را می‌توان در درون یک اثر هنری شناسایی کرد و با تحلیل روابط بین نشانه‌ها، معانی را متظاهر ساخت.

دیوارنگاره‌های عصر صفوی سرشار از نشانه‌ها هستند و یکی از راه‌های مناسب تحلیل این نشانه‌ها، دانش نشانه‌شناسی است. هر دیوارنگاره را می‌توان متن رسانه‌ای قلمداد نمود که حاوی پیام‌های رسانه‌ای ضبط شده بر یک بستر معین است. در هنر دیوارنگاری صفوی، بستر مطالعات نشانه‌شناسی را می‌توان بر اساس جهان‌بینی، طرز تلقی‌ها، باورها و فضای فکری‌ رایج در آن عصر شکل داد. بیان زیبایی‌ شناختی در دیوارنگاره‌های صفوی‌، مبتنی بر مفاهیم و آموزه‌های مکتب اصفهان در حکمت و فلسفه است که رنگ و بوی آیینی دارد. بنابراین شایسته است در تحلیل نشانه‌شناختی دیوارنگاره‌های صفوی به‌ فضای‌ ایجاد شده در آن دوره که منجر به تبلور آن آموزه‌ها‌ در‌ همه‌ عرصه‌ها‌ شد، توجه شود. کتاب پیش رو می‌کوشد مروری بر دیوارنگاره‌های عصر صفوی از دریچه نشانه‌شناسی ارائه دهد. یقیناً این اثر مقدمه‌ای در این حوزه خواهد بود و تحلیل جامع موضوع، کوشش بسیار طلب می‌کند.

در بخشی از کتاب دیوارنگاره‌های صفوی از منظر نشانه‌شناسی می‌خوانیم:

یکی از مکاتب نگارگری ایران به نام "مکتب تبریز" در شهر تبریز در دوره ایلخانان، جلایریان، ترکمانان قراقوینلو و آق‌قوینلو و صفویان شکل گرفت. مرکزیت سیاسی تبریز در این دوره‌ها، جریان متمرکز و مستمر نگارگری و خلق مجموعه‌ای از نگاره‌ها را با تاریخ‌های متفاوت از اوایل قرن هشتم تا قرن دهم و ویژگی‌های مختلف در این شهر در پی داشت که به رغم تفاوت‌های سبک هنری هر دوره عنوان مشترک آن‌ها «مکتب تبریز» بود. نگاره‌های این دوره‌ها بیشتر از آنکه با عنوان مکتب تبریز شناخته شده باشد، با عنوان‌های سبک مغولی و گاه سبک رشیدیه، مکتب جلایریان، سبک درباری ترکمانان و مکتب نخست صفوی برای تفکیک از مکتب اصفهان شناخته شده است.

در ابتدای دوران صفوی مرکزیت هنر به شهر تبریز آمد و سبک تبریز با میراثی از سبک هرات شکل گرفت. زیرا شاه اسماعیل در سال 909 ه. ق پس از شکست دادن آق‌قویونلوها تبریز را به پایتختی برگزید. کتابخانه سلطنتی آن‌ها در اختیار او قرار گرفت و هنرمندانی که در کتابخانه کار می‌کردند به خدمت او در آمدند. شاه اسماعیل در سال 919 ه. ق به هرات حمله برد و آن جا را به تصرف خود درآورد و سنت و دستاوردهای غنی و شکوهمند مکتب هرات دوره تیموری را به ارث برد.

در جای دیگری از تاریخ نقل شده است که پس از روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی بسیاری از هنرمندان در تبریز گرد آمدند. مینیاتور ایران که پیشینه تابناکی را از عهد تیموری و اوایل صفوی پشت سر داشت، در اوج ترقی سیر می‌کرد و نگارگران شیرین کار و توانا در تنوع بخشیدن به کارهای خود و ابداع شیوه‌های تازه و تکامل بخش، همچنان راه‌جویی و رهیابی می‌کردند. این تکاپو، از "مکتب هرات" که از مهم‌ترین و اصیل‌ترین مکتب‌های مینیاتور ایران است، آغاز شد و در تبریز در زمان شاه اسماعیل صفوی (133-958 شمسی) رنگ و سنگی دیگر یافت و شیوه جالبی به وجود آمد که "مکتب تبریز" نامیده شد.

فهرست مطالب کتاب

سخنی با خواننده
مقدمه
بخش اول: هنر دوره صفوی
شکل گیری حکومت صفویه (از آغاز تا 996 ه. ق.)
اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران در دوره صفوی
مکاتب نقاشی دوره صفویه (مکتب اول دوره صفوی)
مکاتب نقاشی ایران در عهد صفویان
ویژگی‌های نقاشی دوران صفویه (تحولات ایران در عصر صفوی)
عوامل زمینه‌ساز تأثیرگذاری هنر اروپایی بر دیوارنگاری صفوی
مهارت و تمایل شاهان
بخش دوم: دیوارنگاری
دیوارنگاری (نقاشی دیواری)
دیوارنگاری در ایران
اولین آثار دیوارنگاری (نقاشی دیواری)
دیوارنگاری دوره صفوی
شیوه هنری (سبک)
روش هنری
مکتب
انواع دیوارنگاری از حیث اسلوب (تکنیک)
انواع دیوارنگاری صفوی از حیث مضمون
انواع دیوارنگاری صفوی از حیث اسلوب (تکنیک)
انواع دیوارنگاری صفوی از حیث سبک (شیوه هنری)
رابطه نقاشی ایرانی با هنرهای سنتی
عوامل مؤثر بر نقاشی و دیوارنگاری دوره صفوی
بخش سوم: نشانه‌شناسی
نشانه
انواع نشانه
نشانه‌های تصویری
نشانه‌های نوشتاری
علامت تصویری
نشانه‌های معنادار در هنر قومی
جمع‌بندی
منابع و مآخذ
منابع فارسی
منابع غیرفارسی