معرفی و دانلود کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت

معرفی کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت

حسن فضیلت خواه در کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت به زندگیِ بنیان‌گذار دولت اسماعیلیان الموت و چگونگی تشکیل فرقه‌ی هفت امامی اسماعیلیه پرداخته است. حسن صباح چهره‌ای است ماندگار و اسطوره‌ای در تاریخ ایران که با اقدامات منحصربه‌فرد و جنجالی خود در دوران سلجوقیان و سکونتش در قلعه‌ی الموت، در قزوین کنونی، همچنان بر سر زبان‌هاست و آثار ضد و نقیض فراوانی درباره‌اش وجود دارد.

درباره‌ی کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت

حسن فضیلت خواه در کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت به شرح مفصل این شخصیت مهم و تاریخی ایران و اقدامات او، خاصه در زمان سکونتش در قلعه‌ی الموت، می‌پردازد. نویسنده ابتدا سابقه و نحوه‌ی پیدایش فرقه‌های مذهبی اسلامی، به‌ویژه فرقه‌ی هفت امامی اسماعیلیه را به تفصیل شرح داده و سپس از آغاز فعالیت حسن صباح و مسئله‌ی خاندان ترک‌تبار سلجوقی صحبت به میان می‌آورد. حسن فضیلت خواه می‌نویسد، در دوره‌ی سلطنت ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام‌الملک، حسن صباح، یک شخصیت برجسته و بحث‌برانگیز تاریخ، رهبری جنبشی را بر عهده گرفت که به فرقه‌ی اسماعیلیان شهرت یافت. این فرقه که در قلعه‌های مستحکم پناه می‌گرفتند و فدائیانی داشتند، درنهایت تاریخ‌ساز شد.

حسن صباح که از همان طفولیت پرسشگر و کنجکاو بود، ابتدا به تعالیم شیعه‌ی دوازده امامی روی آورد و سپس به مکتب اسماعیلیه پیوست. وی پس از مدتی حضور در دربار ملکشاه و سپس تبعید از آن، به مصر سفر کرد و با خلیفه‌ی فاطمی بیعت نمود. حسن صباح بعد از بازگشت به ایران، قلعه‌ی الموت را تصرف کرد و به همراه پیروانش به تقویت موقعیت این فرقه پرداخت.

حسن فضیلت خواه در بخشی دیگر از کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت می‌نویسد که او به دعوت و توصیه‌ی افرادی به نام‌های «مؤمن»‌ و «عبدالملک عطاش»، راهی اصفهان شد تا وارد دربار ملکشاه سلجوقی شود و از خواجه نظام‌الملک جایگاهی بگیرد. هدف حسن صباح این بود که از شرایط عمومی سلجوقیان مطلع شود. عطاش و مؤمن نیز او را به نظامی کردن ساختار تشکیلات اسماعیلیه تشویق کردند؛ فکری که پس از سفر حسن به مصر برای او به یک اصل حتمی تبدیل شده بود.

حسن صباح پس از ترک ری، وارد دربار ملکشاه شد. اما قبل از اینکه به جزئیات حضور او در دربار بپردازیم، نگاهی کوتاه به پیشینه‌ی حضور ترکان در ایران الزامی به نظر می‌رسد. چنان‌که حسن فضیلت خواه می‌نویسد، تاریخ‌نگاران حضور آن‌ها را به حدود هزار سال پیش و هم‌زمان با حکومت غزنویان نسبت می‌دهند. با گذشت زمان، نفوذ قبایل ترک در ایران به‌ویژه در دوران سلجوقیان، تثبیت شد و ادامه یافت.

در بخش‌های میانی کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت از فدائیان مطلق او، محل حضور و سکونت آن‌ها، نحوه‌ی اخته کردن مردان، روش آدم‌کشی‌ها و ترورها، خاصه ماجرای قتل شیخ شرف‌الدین طوسی، می‌خوانیم. حسن فضیلت خواه در بخشی از کتاب تحت عنوان بهشت افسانه‌ای الموت به این موضوع می‌پردازد که حسان صباح در الموت، بهشت حشاشین بنا کرده و پیروانش پس از مصرف حشیش به فسق و فجور پرداخته و سپس برای ترور و قتل آماده می‌شدند. اما بنا به گفته‌ی نویسنده، این ادعاها با عقل و منطق سازگار نیست، زیرا مردانی که به تمرینات نظامی و ورزش‌های سخت مشغول‌اند، نمی‌توانند اهل مواد مخدر باشند. چنین تبلیغاتی بیشتر به نظر می‌رسد که ساخته و پرداخته‌ی حکومت سلجوقی برای تخریب وجهه‌ی اسماعیلیان بوده باشد. از آنجایی که خود حسن صباح در داروشناسی نیز مهارت داشت و از فروش دارو نیز کسب درآمد می‌کرد و در آن دوران به دارو حشیش می‌گفتند، به فرقه‌ی اسماعیلیان حشاشین هم لقب داده بودند.

حکومت حسن صباح بر قلعه‌ی الموت و دژهای دیگر نه تنها از حملات سلجوقیان در امان ماند، بلکه یک فرمانروایی مستقل در دل قلمرو سلجوقیان ایجاد کرد که بیش از صدوپنجاه سال دوام آورد. اما سرانجام، قلعه‌های اسماعیلی با حمله‌ی سهمگین مغولان در سال 654 ه.ق، تصرف و تخریب شدند و آخرین امام فرقه، رکن‌الدین خورشاه، به مغولان تسلیم شد.

خالی از لطف نیست اشاره کنیم که در منابع تاریخی از سه یار دبستانی نقل شده؛ حسن صباح، عمر خیام و خواجه نظام‌الملک در دوران کودکی هم‌کلاس بودند و عهد بسته بودند که در بزرگ‌سالی به یکدیگر کمک کنند. هرچند، این حکایت به دلیل اختلاف سنی میان آن‌ها، مورد تردید قرار دارد. این کتاب تاریخی و مفصل از زندگی‌نامه‌ی حسن صباح، نوشته‌ی حسن فضیلت خواه که به یاری انتشارات بهجت چاپ و منتشر شده، اکنون در دسترس شما عزیزان قرار دارد.

کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت برای چه کسانی مناسب است؟

کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت را به آن دسته از افرادی پیشنهاد می‌کنیم که به تاریخ ایران پس از اسلام، به‌ویژه دوران حکومت سلجوقیان علاقه دارند و می‌خواهند آگاهی خود را درباره‌ی حسن صباح و فرقه‌ی اسماعیلیه بالا ببرند.

در بخشی از کتاب حسن صباح فرمانروای قلعه الموت می‌خوانیم

در قصر اصفهان بعد از آنکه مراسم عزاداری و کفن و دفن محمود به اتمام رسید ترکان خاتون هرچند ماتم‌زدۀ تنها پسرش بود امّا نمی‌توانست از حوادث اطراف و کارهای خویش غافل شود، پس افسران خویش را فرا خواند و از آنان درباره دو موضوع مهّم جویا شد. یکی درباره برکیارق برای اینکه مطمئن شود پسر ملکشاه هنوز در چنگ اوست و اگر لازم باشد او را بر اثر کینه یا بکشد یا کور نماید! دوم درباره گروه اکتشافی که به قصد یافتن گنج به فارس فرستاده بود.

امّا افسران و اطرافیان جوابی نمی‌دادند و جرأت و جسارت ابراز حقیقت را نداشتند، خاتون چون سکوت و شرمندگی آن جماعت را بدید فهمید که باید حوادثی رخ داده باشد، پس بر سرشان فریاد کشید که چرا کلامی نمی‌گوئید؟! که در این چند روز در قصر چه گذشته است؟ خاتون سراغ عبدالخالق را که رئیس نگهبانان زندان بود گرفت، امّا از او هیچ خبری و اثری نبود!

خاتون بر سر خشم آمد و خطاب به افسران خود گفت: ‌ای وای بر شما که مواجب و مزایای مرا می‌گیرید و عُرضه نداشتید چند شب امنیت این قصر را حفظ کنید! خاتون پی برد که برکیارق را از زندان فراری دادند، او حدس زد که آن کار فقط می‌توانست از عهده مردان بی‌باک باطنی برآید که با نقشه ابوحمزه آمدند و در آن شب ماتم، برکیارق را از زندان فراری دادند، عبدالخالق هم با گروه نجات‌دهندگان پسر ملکشاه گریخته بود! آن‌ها چند نگهبان زندان و درب خروجی قصر اصفهان را هم به قتل رسانده و راه را گشوده بودند!

خاتون از شنیدن کیفیت آن ماجرا متحیّر شد و البته همه آن‌ها را از چشم ابوحمزه دید و کینه داعی نخست را به دل گرفت تا روزی زهر آن کینه را بریزد!

از طرفی گروه اکتشاف از فارس آمده و اظهار داشتند: ‌ای خاتون بزرگ، ما به آدرس و سواد و نشان داده شده رفتیم ولی هرچه جستجو کردیم و زمین منطقه را زیر و رو کردیم گنجی نیافتیم!!

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
مقدمه
سابقه و چگونگی پیدایش فرقه‌های مذهبی اسلام (فرقه هفت امامی اسماعیلیه)
سابقه چگونگی پیدایش فرقه هفت امامی
آغاز فعالیت حسن صباح و مسئله خاندان ترک‌تبار سلجوقی
حسن و پدرش در راه نیشابور
هدف حسن صباح از حضور در اصفهان و دربار ملکشاه
پیشینه ورود اقوام ترک‌تبار به ایران
خواجه عمید کُندُری وزیر آلپ ارسلان
ماجرای قتل سلطان آلپ ارسلان
روایت دوم از قتل آلپ ارسلان
خواجه نظام چه کسی بود؟!
حسن صباح در اصفهان و در دربار ملکشاه سلجوقی
ورود حسن صباح به اصفهان و دربار ملکشاه
ترفند حسن صباح
دیدار حسن صباح با عبدالملک عطاش
حسن صباح در راه مصر
ورود حسن صباح به قاهره
اولین عکس‌العمل حسن صباح
بازگشت به ایران و مکان‌یابی با تصرف قلعه الموت
بازگشت به ایران
مشاهدات حسن در مصر
تصمیم حسن صباح
ماجرای معجون رئیس ابوالفضل
ایرانگردی حسن صباح به قصد جایابی
حسن در راه مازندران
حسن صباح در قزوین
آغاز حرکت به سوی الموت
حسن صباح وارد الموت می‌شود
وقایع قلعه الموت
قلعه الموت در دست چه کسی بود
حال و روز قلعه الموت هنگام حضور حسن
نخستین عکس‌العمل حکومت سلجوقی در مقابل حسن صباح
متن اخطارنامه ملکشاه به حسن صباح
نخستین عکس‌العمل ملکشاه به پاسخ نامه‌اش
حمله ارسلان تاش به قلعه
باخبر شدن حسن صباح از حرکت قشون ارسلان تاش
ورود قشون ارسلان به چم الموت
جنگ چم الموت
عملیات شبیخون چگونه انجام شد
سیاست قلعه‌گیری و قلعه‌سازی حسن صباح
سیاست قلعه‌گیری حسن صباح
تصرف سایر قلاع
چگونگی تصرف قلعه لمبسر
سری به قُهستان بزنیم
نهضت قلعه‌گیری و قلعه‌سازی ادامه می‌یابد
قلعه ارجان
ابتکار حسن در قلعه‌سازی
ویژگی‌های قلاع اسماعیلیه
نگاهی دگربار به ویژگی‌های قلاع اسماعیلیه
1- برج و باروی مستحکم
2- ورودی‌های کاملا پنهان و پوشیده شده
3- قرار داشتن قلعه بر روی صخره‌های مرتفع
4- موقعیت جغرافیایی مطلوب در منطقه پیرامون قلعه
5- قرابت مکانی
6- برخورداری از ارتباط متقابل
7- فرماندهی و رهبری قلعه‌ها
8- قلعه‌های ویژه
فدائیان مطلق حسن صباح
فدائیان مطلق چه کسانی بودند؟
داعیان چگونه خواجه می‌شدند؟!
روش خواجه کردن افراد (مردان)
محل حضور و سکونت فدائیان مطلق
برخورد شیرزاد با فدائیان مطلق
خزانه و سلسله مراتب در فرقه اسماعیلیه
خزانه
منابع مالی و درآمدی خزانه
سلسله مراتب در فرقه اسماعیلیه ایران
ماجرای قتل شیخ شرف‌الدّین طوسی
حیلۀ شیخ یوسف صباغ برای به دام انداختن شیخ شرف‌الدّین
بهشت افسانه‌ای الموت!
مشق نظام در درّۀ الموت
مانیفست و سیاست‌های جامع حسن صباح
مانیفست حسن صباح (چهارچوب عقیدتی پیشوای اسماعیلیه)
سیاست و رویه‌های اقتصادی فرمانروای الموت
اقدامات درمانی و پزشکی حسن صباح
اقدامات فرهنگی و اجتماعی حسن صباح
حسن صباح و مجرمان
نقشه قتل خواجه نظام الملک
نقشه قتل خواجه نظام الملک طوسی
فرصت طلایی
حال و روز خواجه نظام در ماه‌های پایانی وزارت
قتل خواجه چگونه به وقوع پیوست
آخرین سال عمر خواجه نظام و آخرین سفر او در رکاب ملکشاه
مرگ ملکشاه، وقایع و حوادث پس از آن
مرگ ملکشاه
ایران بعد از مرگ ملکشاه و اوضاع خاندان سلاجقه
بازگشت ترکان خاتون بیوه ملکشاه از بغداد
چگونگی انتقال تکش (بکتاش) از عراق به ایران
نبرد موصل
ورود تکش به اصفهان
ترکان خاتون بعد از آمدن تکش
سرنوشت برکیارق و چگونگی رهانیدن او از زندان ترکان خاتون
گنج موهوم
بیماری پسر ترکان خاتون
برکیارق در قلعه ارجان فارس
وضع خاتون بعد از فوت فرزندش
ترکان خاتون در باغ شمشاد
دسیسۀ ترکان خاتون برای قتل ابوحمزه کفشگر
حسن صباح و برخورد با ترکان خاتون
جواد ماسالی از طرف حسن صباح راهی اصفهان می‌شود
جواد ماسالی دستگیر می‌شود
محمود سجستانی باخبر می‌شود
خشم تکش و مقابله محمود
تکش در قلعه ارجان و برکیارق در اصفهان
باطنی شدن ترکان خاتون
روز مقرّر
تقاضای برکیارق از محمود سجستانی درباره ترکان خاتون
موضوع جانشینی حسن صباح و نقشه ترکان خاتون با همدستی جواد ماسالی
طرح موضوع جانشینی حسن صباح
نقشه‌ای که ترکان خاتون بدست جواد ماسالی داده بود
حسن چه کسی را معرفی کرد
جواد ماسالی سرخورده شده و در صدد اجرای نقشه برآمد
برخورد حسن صباح با جواد ماسالی
جواد ماسالی در محضر حسن صباح
عکس‌العمل جواد و حمله به حسن صباح
ترکان خاتون، حسن صباح و قتل خاتون
و امّا عکس‌العمل ترکان خاتون
حکم قتل تَرکان خاتون
داوود نیکنانی در راه فومنات
چگونگی سوء قصد به جان خاتون
فرمان حمله به قلعه الموت
پایان کار خاتون
حالِ حسن صباح در ارگ الموت
پایان عمر حسن صباح
مرگ حسن صباح