معرفی و دانلود کتاب توانمندسازی روانشناختی زنان سرپرست خانوار

معرفی کتاب توانمندسازی روانشناختی زنان سرپرست خانوار

پروین صدقی در کتاب توانمندسازی روانشناختی زنان سرپرست خانوار، به ارائه برخی از مهم‌ترین رویکردها در این زمینه از جمله مهارت‌های زندگی، مدیریت استرس، هوش معنوی، ذهن آگاهی و... پرداخته است.

خانواده یک نظام اجتماعی کوچک و یکی از مهم‌ترین نهادهای جامعه انسانی است که با وجود تحولات گوناگونی که در طی گذشت قرن‌ها رخ داده است همچنان کارکردهای مهمی بر عهده دارد. اﻣﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدی از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻨﮓ، ﺷﻬﺮنشینی، ﻃﻼق، اﻋﺘﻴﺎد و ﻣﺮگ ﻫﻤﺴﺮ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر و کارکرد ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺪه اﺳﺖ که یکی از آن‌ها اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد خانواده‌های ﺗﻚ واﻟﺪی ﺑﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳتی ﻣﺎدران در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ.

زنان سرپرست خانوار به کسانی اطلاق می‌شود که به دلایل متفاوتی مسئولیت تمام‌ عیار اداره خانواده اعم از نگهداری و تربیت فرزندان‌، تأمین وضعیت اقتصادی و عاطفی خانواده را به عهده دارند. این مسئولیت از زمانی به صورت کامل متوجه آن‌ها خواهد شد که یا به صورت دائم به علت مرگ همسر تنها شده‌اند یا اینکه همسرانشان به علت بیماری صعب‌العلاج یا اعتیاد توانایی کار کردن ندارند و یا اینکه به علت جرائم سنگین برای مدت طولانی (حبس ابد) در زندان به سر می‌برند و همچنین زنانی که مردان آن‌ها جهت یافتن کار مهاجرت نموده‌اند را نیز شامل می‌شود.

تربیت فرزندان، تأمین وضعیت اقتصادی خانواده و اداره و مدیریت خانه به علت عدم حضور پدر، به مادر منتقل می‌شود. البته این انتقال بدون هیچ‌گونه آمادگی عاطفی، اقتصادی و اجتماعی رخ می‌دهد و او خلأ عاطفی سنگین و تنهایی زیادی را احساس و تجربه می‌کند زیرا که همسر و شریک زندگی خود را از دست داده است و با حجم بزرگی از مسائل اقتصادی و اجتماعی روبرو است، علاوه بر اینکه هیچ‌گونه حمایتی اعم از اجتماعی، اقتصادی و عاطفی دریافت نمی‌کند.

این یک واقعیت است که زنان سرپرست خانواده در جامعه فشارهای زیادی تحمل می‌کنند، این فشارها بر سلامت روانی زنان و بالطبع فرزندان آن‌ها و کارکرد اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی خانواده و در چشم‌انداز وسیع‌تر بر سلامت جامعه تأثیر می‌گذارد که افت کیفیت زندگی و عدم رضایت از آن در آن‌ها قابل مشاهده است.

این مسئولیت اگر چه نقاط اشتراکی در بین این قشر از زنان دارد اما برای هر کس می‌تواند تجربه‌ای متفاوت از دیگری باشد به این معنا که پارامترهایی نظیر تفاوت‌های فردی، پایگاه اقتصادی و اجتماعی فرد، سن، باورهای اعتقادی و... در کیفیت و کمیت این تجربه تأثیر می‌گذارد.

مشکلات بی‌سرپرستی زنان نیز می‌تواند باعث ایجاد انواع اختلالات روانی و رفتاری در آن‌ها از جمله اختلالاتی نظیر پرخاشگری و ناسازگاری با محیط و خانواده و فرزندان، بزهکاری، روسپیگری، اعتیاد، افسردگی و سرانجام ناتوانی آن‌ها در اداره زندگی شود. این امکان وجود دارد که زنان سرپرست خانوار هم از حیث مادی و هم از جهت عاطفی و روانی دارای مشکل شوند و اضطراب و استرس بیش‌تر و در نتیجه نوسانات خلقی زیادی را تجربه کنند که این امر می‌تواند باورشان را در مورد توانمندی‌های خویش تحت تأثیر قرار داده و احساس لذت از زندگی را کاهش دهد.

در بخشی از کتاب توانمندسازی روانشناختی زنان سرپرست خانوار (Psychological Empowerment Of Female Headed Households) می‌خوانیم:

کودکان تک والد به دلیل فقدان و جدایی پدر و مادر از یکدیگر، یا بر اثر غفلت و بی‌اعتنایی نسبت به تربیت آنان، از راهنمایی و تشویق محروم‌اند، مفاهیم نادرستی از جهان می‌یابند؛ جدایی آن‌ها از والدینشان، به‌خصوص مادر، موجب عدم توانایی در برقراری رابطه عاطفی سالم و صحیح می‌شود و درنتیجه باعث می‌شود که آن‌ها خود را فرد شکست‌ خورده‌ای بدانند و دست از تلاش برای تغییر و بهبودی و پیشرفت بردارند (طاهری، زندی و هنرپروران، 1391).

در خانواده‌هایی که والدین دچار طلاق عاطفی شده‌اند، به دلیل تعارضات میان والدین و همچنین وجود درگیری و کشمکش آشکار بین آن‌ها، فرزند خانواده دچار تعارض روانی شده و میان دو قطب پدر و مادر سرگردان می‌شود. گاهی به‌ طرف مادر و گاهی به‌ طرف پدر گرایش پیدا می‌کند و زمانی هم که نمی‌تواند از شخصی پشتیبانی کند، دچار سرگردانی می‌شود. این نوجوانان خود پنداره ضعیف و هویت ناقصی نسبت به کودکان عادی دارند. رشد هویت کودکان و نوجوانان با تجارب و ادراکات آن‌ها از خانواده و به‌ویژه والدین وابسته است و در این میان پیوند عمیق و رابطه عاطفی میان والدین حائز اهمیت بوده و این پیوند باعث پرورش حس خودباوری و اعتمادبه‌نفس در فرزندان می‌شود.

فقدان حضور والدین سبب می‌شود که بسیاری از این نوجوانان خود پنداره ضعیفی و هویت ناکاملی داشته باشند که همین عامل سبب می‌شود تا از برقراری رابطه با سایر همسالان خود اجتناب بورزند. آن‌ها به دلیل فقدان و نداشتن خانواده‌هایی که در آن صمیمیت، محبت، عشق و مهربانی حاکم است، نمی‌تواند ثبات خود را حفظ کنند و موجبات تغییرات مطلوب در شخصیت خویش را فراهم آورند. از یک‌سو نمی‌تواند با اطمینان به شخصیت خویش با ناملایمات و مشکلات گوناگون روبه‌رو شوند و از جهت دیگر نمی‌توانند بدون داشتن اضطراب و تشویش رفتار نامناسب خود را مورد شک و تردید قرار دهند، و متعاقباً سعی نمی‌کند که آن را به نحوی مطلوب و قابل‌قبول تغییر دهند (بحرینی، بهزادی، جوکار، دهقان و شهامت، 1389)

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار مؤلف
فصل اول: زنان سرپرست خانوار
1- خانواده
2- خانوار
3- سرپرست خانوار
4- خانواده بی سرپرست
5- زن سرپرست خانوار
انواع زنان سرپرست خانوار
6- خانواده زن سرپرست
7- زن بی‌سرپرست
8- زن خود‌سرپرست
9- زن بد‌سرپرست
10- زنان معلقه
11- زنان بیوه
12- زنان پیر و سالخوره
13- سالمند
14- خانواده نیازمند
15- تجرد قطعی
16- طلاق
17- پدر غائب
18- زنان ویژه
فصل دوم: بررسی جمعیت شناختی زنان سرپرست خانوار
مقدمه
افزایش خانوارهای زن سرپرست در جهان
افزایش خانوارهای زن سرپرست در ایران
آمار کلی از وضعیت زنان سرپرست خانوار و خود سرپرست
وضع زناشویی جمعیت کشور در سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن 1385 و 1390
نتایج بررسی وضع زناشویی در کشور
جمعیت زنان سرپرست خانوار
فصل سوم: نظریات پیرامون زنان سرپرست خانوار
1- نظریه ساختی-کارکردی
2- نظریه انسجام اجتماعی دورکیم
3- نظریه گیدنز
4- نظریه مشایعت اجتماعی
5- نظریه کنش اجتماعی
6- نظریه تضاد نقش
7- نظریه سیستم‌های بیولوژیکی: برونفربرنر (1977)
8- نظریه نیازهای مازلو
9- نظریه نمایشی گافمن
10- نظریه زنانه شدن فقر
11- نظریه گزینش اجتماعی- هیجانی
12- نظریه واکنش‌های روانشناختی به فشار روانی
فصل چهارم: مشکلات زنان سرپرست خانوار
مقدمه
مهمترین مشکلات خانوارهای زن سرپرست
1. مشکلات جسمانی
2. مشکلات تحصیلی
3. مشکلات روان شناختی
4. مشکلات خانوادگی
5. مشکلات اجتماعی
6. مشکلات اقتصادی
7. مشکلات فرزندان
1. فقدان احساس امنیت و تامین نیازها
2. کمبود اعتماد به نفس و خودپنداره
3. احساس فقدان حامی، عدم توانایی بیان مشکلات با فرد مناسب و عدم مورد علاقه بودن
4. احساس عدم مالکیت و عدم حریم شخصی
5. وجود خشونت در رفتارها و محیط
6. تصورات قالب درباره کودکان خانواده‌های زن سرپرست و بی سرپرست
7. واکنش‌های روان نژندانه
8. مشکلات تحصیلی و مدرسه
جمع بندی
فصل پنجم: توانمندسازی
مقدمه
ضرورت توجه به زنان سرپرست خانوار
توانمندسازی
مبانی نظری توانمندسازی
توانمندسازی زنان
شیوه‌های توانمندسازی زنان سرپرست خانوار
حمایت اجتماعی و توانمندسازی اجتماعی
توانمندسازی روان‌شناختی
فصل ششم: نقش بهزیستی روان‌شناختی و تاب آوری در توانمندسازی
بهزیستی روان‌شناختی
انواع بهزیستی
تاب‌آوری
خاستگاه تاب آوری
عوامل مخاطره آمیز و عوامل حمایتی
خصوصیات افراد تاب آور
مدل‌های تاب‌آوری
فصل هفتم: مهارت‌های زندگی و توانمندسازی
مقدمه
ماهیت مهارت‌های زندگی
اهمیت مهارت‌های زندگی
اهمیت مهارت‌های زندگی در کودکان و نوجوانان
اهمیت آموزش مهارت‌های زندگی
اهداف آموزش مهارت‌های زندگی
انواع مهارت‌های زندگی
اجزای مهارت‌های ده گانه زندگی
جمع بندی
فصل هشتم: استرس و مدیریت استرس در توانمندسازی
مفهوم استرس
ابعاد استرس
استرس و سلامت
مدل‌های مختلف استرس
مراحل واکنش بدن در مقابل استرس
مدیریت استرس
راهبردهای کلی مقابله با استرس
نقش مدیریت استرس در توانمندسازی روانشناختی
فصل نهم: ذهن‌آگاهی و توانمندسازی
مقدمه
پیشینه ذهن‌آگاهی
تعریف ذهن‌آگاهی و مفاهیم اساسی آن
رویکردهای ذهن‌آگاهی
ذهن‌آگاهی مبتنی بر کاهش استرس
محتوای درمان
فرآیند درمان
راهبردها و فنون درمان
نقش ذهن‌آگاهی در توانمندسازی روانشناختی
فصل دهم: هوش معنوی و توانمندسازی
مقدمه
هوش معنوی
تاریخچه هوش معنوی
هوش معنوی از دیدگاه اندیشمندان علم روانشناسی
دیدگاه ایمونز
دیدگاه ناسل
دیدگاه امرم
دیدگاه زوهار و مارشال
دیدگاه کینگ
دیدگاه اسلام
هوش معنوی و سلامت
نقش هوش معنوی در توانمندسازی روان‌شناختی
منابع