معرفی و دانلود کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی

معرفی کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی

نت‌ها بالا و پایین می‌روند و در میان خطوط حامل می‌رقصند. کسی نمی‌تواند حرکت آن‌ها را متوقف و از به‌وجود آمدن ریتم و نغمه‌های مختلف جلوگیری کند. کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی سبک‌های موسیقیایی مختلف از دوره‌ی واگنر تا زمان رواج توتال‌سریالیسم را به ما معرفی می‌کند. جان سوافورد برای هر کدام از این سبک‌ها جزئیاتی را شرح می‌دهد و از مطرح‌ترین آهنگسازان قرن نوزدهم و بیستم نیز نام می‌برد.

درباره‌ی کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی

قرن بیستم را می‌توان دوران طغیان و گذار از سنت‌های دیرینه دانست؛ عصری که در آن، قواعد پیشین یکی پس از دیگری فرو ریختند و زمینه‌ای برای ظهور نگرش‌های جدید در تمام عرصه‌ها فراهم شد. سیاست و جنگ‌های ویرانگری که چهره‌ی جهان را در تاریکی و آشوب فرو بردند، آشکارترین نشانه‌های این دگرگونی بودند، اما هنر نیز از این طوفان بی‌نصیب نماند. موسیقی، همچون سایر شاخه‌های هنری، دستخوش زلزله‌های بنیادین شد و مسیر تازه‌ای را در پیش گرفت. این تغییرات ناگهانی و پرشتاب، بدون پیش‌زمینه نبودند؛ بلکه در دل تاریخ موسیقی، نشانه‌هایی از آن‌ها را می‌توان جست‌وجو کرد. برای فهم منشأ این تحولات، ناگزیر باید به قرن نوزدهم بازگردیم و آثار یکی از جنجالی‌ترین و تأثیرگذارترین آهنگسازان آن دوران را بررسی کنیم: ریچارد واگنر که در کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن (The Vintage Guide to Classical Music) با او آشنا خواهیم شد. واگنر آهنگسازی بود که نفوذ او تا قرن‌ها بعد نیز در جریان‌های موسیقایی به‌وضوح دیده می‌شوند. موسیقی مدرن، با تمام پیچیدگی‌ها و ساختارشکنی‌هایش، به نوعی وام‌دار سبک آهنگسازی اوست؛ بنابراین در کتاب حاضر ابتدا به سبک موسیقایی واگنر پرداخته و تفاوت‌های آن با موسیقی کلاسیک سنتی بررسی می‌شوند.

البته، اصطلاح «مدرن» در اینجا به معنای پایانی بر نوآوری‌ها نیست؛ بلکه حتی پس از شکل‌گیری نظریات موسیقایی واگنر، جریان‌های تازه‌ای همچون سریالیسم و توتال سریالیسم ظهور کردند. این سبک‌ها، به‌ویژه در دوران جنگ جهانی دوم و سال‌های پس از آن، به طرز چشمگیری بر دنیای موسیقی تأثیر گذاشتند و آن را به مسیری کاملاً متفاوت از گذشته هدایت کردند. بدین ترتیب، قرن بیستم را می‌توان نه‌تنها دوران گسست و آشوب، بلکه صحنه‌ی خلق فرم‌های بدیع و دگرگون‌کننده‌ی موسیقی دانست؛ فرایندی که هنوز هم ادامه دارد و میراث آن در آثار آهنگسازان معاصر مشهود است.

جان سوافورد (Jan Swafford) در کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی، ما را به اوایل قرن بیستم می‌برد؛ دورانی پرتلاطم که در آن هنرمندان و موسیقی‌دانان در جست‌وجوی افق‌های تازه، به چالش‌کشیدن مرزهای کهن موسیقی را آغاز کردند. در این میان، گروه‌هایی همچون لوئیجی روسولو و همفکرانش تصمیم گرفتند که موسیقی را از چارچوب‌های محدود و سنتی آن فراتر ببرند و دنیایی تازه از اصوات را به روی شنوندگان بگشایند. آنان نه‌تنها از سازهای غیرمرسوم و الگوهای صوتی نوظهور بهره می‌گرفتند، بلکه شدت و رنگ صداها را به گونه‌ای متفاوت از گذشته به کار می‌بردند؛ شیوه‌ای که در ابتدا با مخالفت موسیقی‌دانان سنت‌گرا روبه‌رو شد. با این حال، همانند دیگر جریان‌های نوگرا، این سبک نیز به‌مرور زمان جای خود را در میان موسیقی‌دانان باز کرد و تأثیر عمیقی بر تحولات موسیقی مدرن گذاشت. همین جریان‌های نوجویانه بودند که به خلق سبک‌هایی همچون آتونالیته، سریالیسم و در نهایت توتال سریالیسم منجر شدند.

کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی به بررسی دقیق این تغییرات پرداخته و از میان تمام سبک‌های مدرن، توجه ویژه‌ای به سریالیسم و توتال سریالیسم داشته است. جان سوافورد در این اثر، مخاطب را با بنیان‌گذاران و برجسته‌ترین آهنگسازان این سبک‌ها، از جمله آرنولد شونبرگ و کارل هاینز اشتوکهاوزن، آشنا می‌کند. او همچنین به ریشه‌های این تحول در موسیقی کلاسیک می‌پردازد و از سبک کروماتیسیسم واگنر، که خود مقدمه‌ای برای تحولات بعدی بود، سخن می‌گوید. کروماتیسیسم واگنر، سبکی مملو از تنش‌های هارمونیک و احساسات شدید است که در آن، آهنگساز با استفاده از نیم‌پرده‌های خاص، فضای موسیقایی را به نقطه‌ی اوج نزدیک می‌کند اما هرگز به‌طور کامل آن را به سرانجام نمی‌رساند. این ساختار، حالتی از تعلیق دائمی ایجاد می‌کند که مخاطب را در انتظار نگه می‌دارد. با اینکه این شیوه در زمان خود تأثیر شگرفی بر موسیقی کلاسیک گذاشت و به یکی از رایج‌ترین روش‌های آهنگسازی تبدیل شد، اما در ادامه، موسیقی مدرن رویکردی تازه را پیش گرفت و به سمت الگوهای ساختاری جدیدتری حرکت کرد.

در این میان، سریالیسم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جریان‌های موسیقی قرن بیستم پدیدار شد. این سبک که جان سوافورد نیز به آن توجه ویژه‌ای دارد، بر پایه‌ی نظم و ترتیب دقیق بنا شده است. در سریالیسم، تمام نت‌ها در یک تونالیته مشخص بدون تکرار به کار گرفته می‌شوند و موسیقی تابع قوانینی ریاضیاتی می‌شود که در آن الگوها و دنباله‌های مشخصی برای توزیع صداها تعریف می‌گردد. از برجسته‌ترین آهنگسازان این سبک می‌توان به آنتون وبرن اشاره کرد که نام او نیز در عنوان کتاب سوافورد دیده می‌شود. اما تحول موسیقی مدرن به همین‌جا ختم نشد. در ادامه‌ی مسیر، سبکی پیچیده‌تر به نام توتال سریالیسم ظهور کرد که نه‌تنها بر توالی نت‌ها، بلکه بر ریتم، شدت صدا و دیگر عناصر موسیقایی نیز نظمی مشخص و ریاضیاتی اعمال می‌کرد. این سبک که پس از گسترش سریالیسم شکل گرفت، ساختاری منحصربه‌فرد دارد. تمامی جزئیات موسیقی سریالیسم تحت کنترل اصولی از پیش تعیین‌شده قرار می‌گیرند. پیچیدگی‌های این سبک باعث شد که تنها آهنگسازان برجسته‌ای بتوانند در این حوزه فعالیت کنند و آن را به سطحی جدید از تکامل برسانند.

کتاب جان سوافورد، نه‌تنها این سبک‌های موسیقایی را به‌صورت تاریخی بررسی کرده، بلکه آن‌ها را از منظر فنی و نظری نیز تحلیل کرده است. او در این اثر به‌طور مبسوط به جزئیات و اصول حاکم بر هر یک از این جریان‌ها پرداخته و نشان داده است که چگونه موسیقی از دل سنت‌های گذشته بیرون آمده، از ساختارشکنی‌های بزرگ عبور کرده و به جایگاه امروزی خود رسیده است.

کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی به کوشش ایرج بلهری گردآوری و به زبان فارسی ترجمه شده و در انتشارات ترنگ منتشر شده است.

کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی برای چه کسانی مناسب است؟

این کتاب همان‌طور که از نامش مشخص است، کتابی تخصصی در زمینه‌ی موسیقی محسوب می‌شود و برای کسانی که پیش از این، درباره‌ی تفاوت سبک آهنگسازی بزرگان موسیقی غربی مطالعاتی داشته‌اند، مناسب و قابل درک خواهد بود. این کتاب به‌طور خاص برای دانشجویان، استادان و متخصصان در عرصه‌ی موسیقی کاربردی است.

در بخشی از کتاب از کروماتیسیسم واگنر تا توتال سریالیسم پساوبرن در موسیقی می‌خوانیم

یک اثر تونال از کلید اصلی خود عنوان می‌گیرد. مثلاً سمفونی در می‌بمل ماژور همه چیزش در طول حرکت اثر و در بخش‌های طولانی و حداقل در موومان‌های اول و آخرش بر اساس همین کلید بوده اما بقیه موومان‌ها می‌توانند به کلیدهای دیگر مدوله و حرکت کنند. به ‌همین سبب تنوع‌ هارمونیک، با سفر به کلید‌های جوراجور به‌وجود خواهد آمد. بیش از هر چیز سمفونی و سونات کلاسیک در اطراف الگوی تغییر کلید و ارتباطات بین آن‌ها حرکت می‌کنند اما در بسیاری از آثار تونال چه توسط باخ انجام شده باشد یا موتسارت و برامس، همواره بازگشت به کلید اصلی دیده می‌شود. حتی در کل اثر هم تونالیتی اصلی می‌تواند حاکم باشد. نمونه آن، انفجار پیروز‌مندانه و موثر موومان چهارم سمفونی پنجم بتهوون، است.

کم‌ترین کاری که در این اثر انجام شده راه‌گشایی برای بازگشت کلید دو، به روشی ساده اما دراماتیک است که پس از تنش‌های وسیع هارمونی ابهام‌آور باز می‌گردد و درست زمانی که نت‌ها و هارمونی در محدوده تونیک جمع شدند کادانس روی تونیک از راه می‌رسد. در سایر آثار کلاسیک هم کلید‌های مختلف سرانجام در اطراف کلید اصلی گرد می‌آیند. مثلاً اثری که با موومان اول در سل مینور شروع شود، مومان‌های دوم و سومش می‌توانند در کلید دیگری شروع و خاتمه یابند. عموماً آثاری که در کلید مینور شروع می‌شوند خاتمه آن در کلید معادل ماژور آن خواهد بود. یعنی اثری که در سل مینور شروع شد در سل ماژور پایان می‌یابد. خلاصه آن‌که تونالیتی در موسیقی کلاسیک هرمی شکل بوده و به‌صورت ماژور مینور مرتب و در حدود مرکز تونال یا تونیک در حال گردش می‌ماند. حال باید دید آتونالیتی چیست و از کجا آمده است؟

نظر به آن‌که خصلت هنرمند به‌گونه‌ای است که به آن‌چه دارد تمکین نکرده و در جستجوی چیز‌های تازه است. این سرکشی فقط به‌علت لجاجت و مقاومت در برابر نماد‌های کهنه نیست بلکه بیشتر به سبب آن ا‌ست که از ابزار و مصالح قدیمی خسته شده و اگر بخواهد مداوماً آن‌چه را که قبلاً انجام شده دوباره به‌کار برد، آیا این روند بیهوده و خسته کننده نخواهد بود؟

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
مقدمه
فصل اول: مدرنیسم در موسیقی
فصل دوم: ملودی
فصل سوم: از مونوفونی (تک صدایی) تا پلی فونی و هموفونی
فصل چهارم: کونسونانس و دیسونانس
فصل پنجم: تونالیتی و آتونالیتی
فصل ششم: واگنر، تریستان و ایزولده
فصل هفتم: آرنولد شونبرگ Arnold Schoenberg (1951-1874)
فصل هشتم: آلبان برگ Alban Berg (1885-1935)
فصل نهم: آنتون وبرن Anton Webern (1945-1883)
فصل دهم: ایگور استراوینسکی Igor Stravinsky (1971-1882)
فصل یازدهم: شاگردان وبرن: پیر بوله و کارلهاینتس اشتوکهاوزن
فصل دوازدهم: سایر آهنگ‌سازانی که به سبک سریال هم آهنگ ساخته‌اند