معرفی و دانلود کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر

معرفی کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر

کورش صفوی در کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر، می‌کوشد تکنیک‌های آفرینش شعر را از دیدگاه زبان‌شناختی مورد بررسی قرار دهد و صناعات ادبی دخیل در آن‌ها را تحلیل کند. نویسنده در این کتاب با مرور انواع شگردهای ادبی و سنت‌های فن شعر، نشان می‌دهد که چه نوع عناصر زبانی شعر را می‌سازند، و چگونه آن را از دیگر متون مثل نظم جدا می‌کنند و به آن ادبیت می‌دهند.

درباره‌ی کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر

تا قرن نوزدهم، زبان شناسی عموماً به بررسی تاریخی زبان محدود می‌شد و بیشتر به سیر تکاملی واژگان و یا صرفاً به دستور زبان می‌پرداخت. اما در اواخر این قرن، فردینان دو سوسور با زبان به‌ گونه‌ای دیگر مواجه شد. او زبان را نظامی از نشانه‌ها یا اصطلاحاً نظامی نشانه‌شناختی می‌دانست که عناصرش در رابطه‌ی متقابل با یکدیگر هستند. از سوی دیگر اعتقاد داشت، زبان پدیده‌ای اجتماعی و برساخته‌ی جامعه است. با همین ذهنیت بود که سوسور مکتبی جدید را پایه گذاشت که بعدتر به نام ساختارگرایی معروف شد. این مکتب که تا سال‌ها علوم انسانی غرب را تحت تأثیر خود قرار داده بود، معتقد بود همه‌ی پدیده‌ها معنادار هستند و اساس ساختار ذهن انسان، زبان است. به تعبیر دیگر، زبان مقدم بر اندیشه است و همه‌چیز با زبان شکل می‌گیرد و با آن معنا می‌یابد. یا خیلی ساده‌تر، شناخت ساختارهای زبانی به معنای شناخت دیگر ساختارهای جهان است. ساختارگرایی سوسور بعدتر توسط منتقدانی همچون یاکوبسن به حوزه‌ی مطالعات ادبی هم کشیده و نقش مهم آن در آفرینش‌های ادبی توضیح داده شد. از دهه‌ی 1920 و با الهام از همین علم، تلاش‌ها برای درک ساختار زبان‌های ادبی آغاز شد.

کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر، نوشته‌ی کورش صفوی، اثری است که می‌کوشد با کمک نشانه‌شناسی، تکنیک‌های زبان شعر را توضیح دهد و صنایع ادبی به‌کار رفته در آن را تحلیل کند. دکتر صفوی، استاد برجسته‌ی زبان‌شناسی و از مهم‌ترین و معتبرترین اساتید رشته‌ی نشانه‌شناسی محسوب می‌شد. او در جلد اول این کتاب، به نظم پرداخته بود و سعی داشت شگردهای به‌کار رفته در آثار منظوم را بیابد. صفوی اساساً در این دو جلد این ایده را پی می‌گیرد که اگر ادبیات را گونه‌ی خاصی از زبان بدانیم، قاعدتاً باید از قواعد زبان‌‌شناسی تبعیت کند. درنتیجه تحلیل آن در چارچوب زبان‌شناختی امکان‌پذیر خواهد بود. او در این مطالعه‌ی نظری به دنبال این است که نشان دهد عناصر سازنده‌ی شعر کدام هستند، چطور کار می‌کنند و به چه شکلی به یک متن وجهی شعرگونه می‌دهند.

کورش صفوی در کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر، از زبان‌شناسی پیشگام ساختارگرا و ساخت‌گرای روسی آغاز می‌کند و به‌مرور به سمت پساساختگرایی و ساختارشکنی می‌رود. سوسور در مطالعات زبان‌شناختی‌اش چند موضوع مهم را مطرح کرده بود که همچنان جزو بنیادهای این رشته محسوب می‌شوند؛ ازجمله نشانه‌های زبانی (دال و مدلول)، روابط هم‌نشینی و جانشینی، و نگرش‌های هم‌زمانی و درزمانی. صفوی در بخش ابتدایی کتابش این مفاهیم را، که برای درک تحلیل‌های آتی مورد نیاز هستند، توضیح می‌دهد. پس‌ازآن به سراغ ابزارهای آفرینش ادبی می‌رود که مهم‌ترین آن‌ها گریز از قواعد زبان خودکار یا اصطلاحاً قاعده‌کاهی است. نویسنده بخش دیگر کتابش را به سنت فن شعر اختصاص می‌دهد و در ضمن آن تکنیک‌هایی همچون انواع مجاز، تشبیه، کنایه، استعاره، ایهام، مراعات‌النظیر، التفات، اغراق یا تضاد را تعریف و تشریح می‌کند. کورش صفوی از «بدیع شعر» به‌عنوان شگردهایی زبانی نام می‌برد که با دست بردن در صورت بیرونی زبان، متن را به شعر تبدیل می‌کنند. او در بخش پایانی هم دسته‌بندی جدیدی برای صناعات ادبی دخیل در شعر پیشنهاد می‌دهد.

کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر را انتشارات سوره مهر به چاپ رسانده است.

درباره‌ی مجموعه‌ی از زبان‌ شناسی به ادبیات

از زبان‌ شناسی به ادبیات، مجموعه‌ی دوجلدی است که می‌کوشد شگردهای آفرینش‌های ادبی را از منظر زبان شناسی بررسی نماید و توضیح دهد. جلد اول این مجموعه، به نظم و جلد دوم به شعر اختصاص دارد. کورش صفوی، در این کتاب‌ها تلاش کرده ثابت کند که سنت مطالعات ادبی چندان علمی نیست و از سوی دیگر دسته‌بندی جدیدی برای صناعات ادبی وابسته به شعر و نظم پیشنهاد می‌دهد.

کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر برای چه کسانی مناسب است؟

پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی و همین‌طور زبان‌شناسان، دانشجویان و علاقه‌مندان به این رشته می‌توانند از مطالعه‌ی اثر حاضر بهره ببرند.

در بخشی از کتاب از زبان‌ شناسی به ادبیات - جلد دوم:‌ شعر می‌خوانیم

فرض کنید نویسنده‌ای به دنبال استفاده بیشتر از نقش ارجاعی زبان باشد. در این شرایط او سعی خواهد داشت از نشان‌دارسازی همنشینی استفاده کند؛ یعنی با توضیح هر چه بیشتر مطلب، موضوع مورد بحث خود را به شکلی دقیق به مخاطب خود انتقال دهد. وی در این کار، بیشتر از محور همنشینی بهره می‌گیرد و از طریق نشان‌دارسازی همنشینی به دنبال آن خواهد بود تا مدلول‌های نظام زبان را به مصداق‌های جهان خارج نزدیک‌تر سازد.

حال عکس این عملکرد را در نظر بگیرید؛ یعنی وقتی نویسنده‌ای به دنبال استفاده از تخیل در کلامش باشد، او برای دست یازیدن به این هدف، کمتر به محور همنشینی توجه دارد و بیشتر به دنبال آن است تا نشانه‌ای را به جای نشانه دیگری انتخاب کند و از توضیح بکاهد.

به این ترتیب، توجه بیشتر به «انتخاب» توجه به «ترکیب» را کاهش می‌دهد و توجه به «ترکیب» از عملکرد «انتخاب» می‌کاهد؛ و این دقیقاً همان «تراز»ی است که حاصل می‌آید. بنابراین، اگر این تراز را به یک ترازو تشبیه کنیم و کفه‌های آن را محورهای همنشینی و جانشینی در نظر گیریم، هر کفه که پایین رود، کفه دیگر بالا خواهد آمد؛ یعنی هرچه توجه به عملکرد محور همنشینی بیشتر شود، توجه به عملکرد محور جانشینی کمتر می‌شود و برعکس.

بر اساس آنچه تا کنون مطرح شد، می‌توان گفت که نزدیک شدن «مدلول» زبانی به «مصداق» از طریق نشان‌دارسازی همنشینی، یعنی عملکرد بر روی محور همنشینی تحقق می‌یابد و دور شدن «مدلول» از «مصداق» با انتخاب نشانه‌ای به جای نشانه‌ای دیگر صورت می‌پذیرد که متضمن عملکرد بر روی محور جانشینی است و این دو عملکرد در تراز با یکدیگرند.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
فصل 1: مروری بر ملاحظات نظری
1-1- ساخت‌گرایی
1-1-1- نشانه زبانی
2-1-1- روابط همنشینی و جانشینی
3-1-1- نگرش هم‌زمانی و درزمانی
4-1-1- تحریفات
2-1- برجسته‌سازی ادبی
1-2-1- قاعده‌افزایی
2-2-1- قاعده‌کاهی
3-1- گونه‌های زبان ادبی
کتابنامه
فصل 2: پیشینه مطالعات زبان‌شناختی ادبیات
2-1- فردینان دو سوسور
2-2- صورت‌گرایان روس
3-2- مطالعات ادبی در مکتب پراگ
4-2- گریما و تودورف
5-2- بارت
6-2- دریدا
کتابنامه
فصل 3: ابزارهای آفرینش شعر
1-3- گریز از قواعد زبان خودکار
1-1-3- قاعده‌کاهی آوایی
2-1-3- قاعده‌کاهی نحوی
3-1-3- قاعده‌کاهی گویشی
4-1-3- قاعده‌کاهی زمانی
5-1-3- قاعده‌کاهی سبکی
6-1-3- قاعده‌کاهی نوشتاری
7-1-3- قاعده‌کاهی واژگانی
8-1-3- قاعده‌کاهی معنایی
2-3- تشابه در نشانه‌ها
کتابنامه
فصل 4: تراز ادبی
1-4- قطب‌های استعاری و مجازی
2-4- رابطه مدلول نسبت به مصداق
3-4- تراز در انتخاب و ترکیب
کتابنامه
فصل 5: سنت فن شعر
1-5- مجاز
1-1-5- طبقه‌بندی مجاز بر حسب رابطه معنایی
1-1-1-5- علاقه کلیت و جزئیت
2-1-1-5- علاقه ظرف و مظروف
3-1-1-5- علاقه لازمیت و ملزومیت
4-1-1-5- علاقه سببیّت
5-1-1-5- علاقه عموم و خصوص
6-1-1-5- علاقه ماکان و مایکون
7-1-1-5- علاقه جنس
8-1-1-5- علاقه صفت و موصوف
9-1-1-5- علاقه مضاف و مضافٌ‌الیه
10-1-1-5- علاقه مجاورت
11-1-1-5- علاقه تضاد
12-1-1-5- علاقه تشابه
2-5- تشبیه
3-5- کنایه
4-5- استعاره
5-5- ایهام
6-5- حسن تخلص
7-5- استطراد
8-5- التفات
9-5- تجاهل‌العارف
10-5- مراعات‌النظیر
11-5- تضاد
12-5- اغراق
کتابنامه
فصل 6: انتخاب
1-6- نشان‌داری در معنی‌شناسی
2-6- نشان‌داری التزامی
3-6- نظام شناختی و انگیزش فراشناختی
کتابنامه
فصل 7: واقعیت‌گریزی
1-7- گریز از واقعیت
1-1-7- بزرگ‌نمایی
2-1-7- کوچک‌نمایی
2-7- واقعیت‌گریزی و انتخاب
3-7- واقعیت‌گریزی و کذب
کتابنامه
فصل 8: بدیع شعر
1-8- مبانی طبقه‌بندی صناعات
2-8- طبقه‌بندی بر حسب انتخاب و ترکیب
کتابنامه
فصل 9: پیشنهادی در سبک‌شناسی ادب فارسی
1-9- مروری بر سنت سبک‌شناسی
2-9- مبانی طبقه‌بندی
3-9- شاخص‌های تعیین سبک
4-9- مروری بر سبک‌شناسی ادب فارسی
5-9- بینش زیرساختی سبک
کتابنامه
فصل 10: پایان سخن
فهرست منابع
نمایه