معرفی و دانلود کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه: کتاب اول مجموعه راهنمای زبان‌های ایرانی

معرفی کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه: کتاب اول مجموعه راهنمای زبان‌های ایرانی

زبان‌های ایرانی پیشینه‌ای دارند به دیرینگی تاریخ دور و دراز ایران‌زمین. زبانی که برای هزاران سال، ابزارِ بیانِ اندیشه‌ی فرزانگان و حکیمان این سرزمین بوده است. کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه که به سرپرستی پروفسور رودیگر اشمیت گردآمده است و بخش نخست از مجموعه‌ای دوجلدی به نام راهنمای زبان‌های ایرانی شمرده می‌شود، تاریخ شکل‌گیری و نخستین نشانه‌های زبان‌های ایرانی در دوران باستان و میانه، و نیز قواعد و اصول ساختاری این زبان‌ها را مورد بررسی قرار داده است.

درباره‌ی کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه

وقتی صحبت از «زبان ایرانی» به میان می‌آید، ضروری است بدانیم که این اصطلاح، اشاره به شماری از زبان‌ها دارد که در درازنای تاریخ و در گستره‌ی جغرافیایی مشخص، با ریشه‌ای یکسان ایجاد شده‌اند. زبان‌های ایرانی را در دسته‌بندی بزرگ‌تر، بخشی از زبان‌های «هندوایرانی» می‌دانند که خود، بزرگ‌ترین زیرمجموعه از زبان‌های «هندواروپایی» است. برای پیشگیری از ایجاد ابهام و سردرگمی و همچنین روشن‌تر نمودن مضمون و درونمایه‌ی کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه که جلد نخست از مجموعه «راهنمای زبان‌های ایرانی (Compendium Linguarum Iranicarum)» شناخته می‌شود، یک بخش‌بندی مختصر درمورد زبان‌های ایرانی کهن، از دوران باستان تا میانه در ادامه بیان خواهد شد.

همان‌گونه که در بالا گفته شد، زبان‌شناسان در دسته‌بندی‌های کلی، قائل به یک دسته‌ی زبانی به نام «هندواروپایی» هستند که گویش‌ورانی از شبه‌قاره‌ی هند و آسیای میانه و ایران بزرگ، تا روسیه و اروپا دارد. در دسته‌ای کوچک‌تر، زبان «هندوایرانی» جای می‌گیرد که تمام زیرشاخه‌های زبانی هندی و ایرانی در طول تاریخ از گذشته تا به امروز را دربرمی‌گیرد. «هندوایرانی» خود به دو زیرشاخه‌ی کلی «زبان‌های هندی» و «زبان‌های ایرانی» بخش می‌شود؛ موضوع بحث کتاب پیش رو، که به همت و عزم جمعی از زبان‌شناسان و زیر نظر پروفسور رودیگر اشمیت (Rüdiger Schmitt) گردآمده، همین بخش دوم، یا زبان‌های ایرانی است.

زبان‌های ایرانی باستان

کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه حاوی دو بخش کلی است؛ همان‌گونه که از عنوان کتاب برمی‌آید، این دو بخش، به‌ترتیب زبان‌های ایرانی باستان و میانه را در بر می‌گیرند. امروزه از زبان‌های ایرانی باستان، متن و نوشته‌های زیادی در دسترس ما نیست؛ این، مسلماً معلول دوره‌ی زمانی رواج این زبان‌هاست؛ چراکه روزگاری بود که هنوز «خط» و «سنت مکتوب» چندان در میان اقوام و ملل بشری فراگیر نشده بود. اما متن‌های گاهان اوستا و نیز سنگ‌نگاره‌های شاهنشاهان هخامنشی را می‌توان از جمله‌ی نمونه‌های نوشتاری آن دوره از زبان‌های ایرانی باستان به‌شمار آورد؛ که به زیرشاخه‌هایی چون زبان‌های «اوستایی»، «فارسی باستان»، «مادی» و «سکایی باستان» بخش می‌شود.

زبان‌های ایرانی میانه

بخش دوم کتاب حاضر، به دوره‌ی میانه توجه می‌کند. این دوره و شاخه، در وهله‌ی نخست به دو دسته‌ی «زبان‌های ایرانی میانه‌ی غربی» و «زبان‌های ایرانی میانه‌ی شرقی» بخش‌پذیر است. منظور از پسوند غربی و شرقی در اینجا، به‌ترتیب فلات ایران و منطقه‌ی آسیای میانه است. یعنی زبان‌های ایرانی میانه‌ی غربی شامل زبان‌هایی است که در دورانی حدودا هزارساله، در دوران شاهنشاهی‌های اشکانی و ساسانی، در میان مردمان سرزمین کنونی ایران صحبت می‌شد؛ که شامل زیرشاخه‌های «پارتی/پهلوی» و «پارسی میانه» است. زبان‌های ایرانی میانه‌ی شرقی نیز حاوی زبان مردمان ساکن در شمال شرق فلات ایران است؛ مردمان سرزمین‌های آسیای مرکزی که به زبان‌های «سُغدی»، «خوارزمی»، «سکایی/خُتنی»، «باختری» و «تُمشقی» صحبت می‌کردند. مجموعه کتاب راهنمای زبان‌های ایرانی، که در دو جلد به‌ترتیب زبان‌های ایرانی باستان و میانه، و سپس ایرانی نو را موضوع بررسی و شناخت خود قرار داده، اثری است برآمده از پژوهش زبان‌شناسان و ایران‌شناسانی چند در سده‌ی بیستم؛ که به سرپرستی و ویراستاری رودیگر اشمیت به نگارش درآمده و راهنمای خوبی است برای زبان‌پژوهان و به‌ویژه دوستداران و دغدغه‌مندان نسبت به زبان‌های ایرانی.

کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه، به‌عنوان بخش نخست از دوجلدی راهنمای زبان‌های ایرانی، به سرپرستی و سرویراستاری پروفسور رودیگر اشمیت فراهم شده است. این کتاب را حسن رضایی باغ‌بیدی، آرمان بختیاری، عسکر بهرامی و نگین صالحی‌نیا ترجمه کرده‌اند و انتشارات ققنوس نسبت به چاپ آن مبادرت نموده است.

کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه برای شما مناسب است اگر

• به شناخت و آموختن زبان‌های ایرانی باستان و میانه علاقه دارید.
• دوستدار دانستن تاریخ و سیر تکامل زبان ایرانی هستید.

در بخشی از کتاب زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی میانه: کتاب اول مجموعه راهنمای زبان‌های ایرانی می‌خوانیم

برای نشان دادن زمان‌های مضارع و ماضی استمراری، ماضی (آئوریست) و ماضی نقلی شاهد آشکاری برای زمان آینده دیده نشده است ماده‌های خاصی به‌کار می‌رفته‌اند که بدواً بیانگر تفاوت‌های وجهی بوده‌اند. این ماده‌ها از ریشه ساخته می‌شده‌اند که گاهی بدون تغییر به‌عنوان ماده مضارع یا ماضی می‌توانستند به‌کار روند؛ در این‌جا بخشی از ساخت که اصطلاحاً مادۀ «تماتیک a-دار نامیده می‌شود با آنچه «مصوت ماده‌ساز» نام دارد (-a- فارسی باستان) که بی‌واسطه پیش از پایانه‌های شخصی قرار می‌گیرد از آنچه مادۀ غیرتماتیک (بدون -a) نامیده می‌شود، متمایز می‌شود ( قس: /as-ti/ فارسی باستان «است» در مقابل /bav-a-ti/ «می‌شود».) این ساخت‌ها در واقع با ساخت‌های دیگر زبان‌های هندوایرانی باستان، برابرند. تنها گونه ساخته شده از ماده ماضی نقلی در اینجا صورت ضعیف *ca-kr- هندوایرانی از ریشهٔ kar کردن»)، سوم شخص مفرد ماضی نقلی تمنایی گذرا فارسی باستان <caxriya/ <c-x-r-i-y-a/ کرده باشد» است که نشان‌دهنده گذشته‌ی غیرواقعی است.

فهرست مطالب کتاب

دیباچه
کوته‌نوشت‌ها
1. مقدمه
زبان‌های ایرانی: مفاهیم و اصطلاحات
دوران پیش از تاریخ زبان‌های ایرانی؛ ایرانی آغازین
2. دوره زبان‌های ایرانی باستان
نگاهی گذرا به زبان‌های ایرانی باستان
اوستایی
فارسی باستان
دیگر گویش‌های ایرانی باستان
3. ایرانی میانه
زبان‌های ایرانی میانه در یک نگاه
زبان‌های ایرانی میانه غربی
پارتی
فارسی میانه
ایرانی میانه شرقی
سغدی
خوارزمی
خُتنی و تمشقی
دیگر گویش‌های ایرانی میانهٔ شرقی
بلخی
سرمتی، آلانی، آسی، اُستی باستان
نمایه