معرفی و دانلود کتاب کتابشویی صوفیان: درآمدی انتقادی به یک سنت تاریخی در فرهنگ ایران

معرفی کتاب کتابشویی صوفیان: درآمدی انتقادی به یک سنت تاریخی در فرهنگ ایران

کتاب کتابشویی صوفیان، نوشته‌ی احمد راسخی لنگرودی، به بررسی انتقادی و همه جانبه‌ی سنت کتابشویی که زمانی در میان برخی صوفیان باب بود می‌پردازد. بعضی از اهل تصوف، اعتقاد داشتند که کتاب و کتابخوانی توجه به علم ظاهر است و باعث کدورت دل می‌شود و از عرفان حقیقی جلوگیری می‌کند؛ در نتیجه کتاب را خوار می‌شمردند و حتی به آتش زدن یا از بین بردن آن‌ها دست می‌زدند.

درباره‌ی کتاب کتابشویی صوفیان

تصوف و عرفان، یکی از بخش‌های فرهنگ ایرانی است که جایگاه ویژه‌ای در ادبیات، هنر و حتی فلسفه‌ی ایرانی و اسلامی داشته است. بسیاری از آثار ادبی فارسی، درباره‌ی مفاهیم اصلی تصوف و عرفان نوشته شده‌اند. عرفان نه تنها برای صوفیان پراهمیت بوده است بلکه در ایران، بسیاری از اندیشمندان بزرگ، دانشمندان نام‌آشنا و فلاسفه‌ نیز، برای عرفان و تصوف ارزش قائل بودند و بسیاری از سنت‌های صوفیانه را به جا می‌آوردند. نیت خالص، زندگی ساده، بخشندگی، آزادگی، درون‌نگری، استواری و از همه مهم‌تر عشق، از ویژگی‌های اصیلی است که پیروان تصوف خود را مقید به آن می‌دانستند. بسیاری از ارزش‌هایی که در اشعار حافظ، مولانا، عطار و سایر ادیبان مورد علاقه‌ی ما وجود دارد، از سنت‌های صوفیان ریشه می‌گیرد. اما همه‌ی سنت‌هایی که روزی صوفیان به آن مقید بودند و همه‌ی اندیشه‌هایشان این روزها برای ما قابل تأیید و حتی قابل هضم نیست. در کتاب کتابشویی صوفیان، احمد راسخی لنگرودی، به بررسی همه جانبه‌ی یکی از همین سنت‌ها می‌پردازد: سنت کتابشویی یا نابود کردن کتاب‌ها. این کتاب 15 جستار دارد که هر یک، از جنبه‌ای به این موضوع می‌پردازند.

چرا کتابشویی؟

احمد راسخی لنگرودی که یکی از نویسندگان نام‌آشنای حوز‌ه‌ی فرهنگ ایران است این بار، روی موضوعی تکان‌دهنده دست گذاشته است: کتابشویی صوفیان. نه همه‌ی صوفیان، بلکه تعدادی از آن‌ها که برخی هنوز هم بسیار مشهور هستند مانند ابوسعید ابوالخیر، معتقد بودند که کتاب‌ها، انسان را از علم یقینی که از درون می‌جوشد دور می‌کنند و به همین دلیل باید از آن‌ها دوری و آن‌ها را نابود کرد. آن‌ها معتقد بودند کتاب‌ها نماد علم ظاهرند. کتاب‌ها سخن مردگانند و نمی‌توانند راهی را برای امروز ما بگشایند. آن‌ها معتقد بودند که علم حدیث و پرداختن به سخن گذشتگان باعث کدورت دل می‌شود و انسان را از شناخت واقعی و عرفان ناب باز می‌دارد. برخی از این صوفیان، درست موقعی که احساس می‌کردند به گنجینه‌ی اصیل شناخت در وجود خود متصل شده‌اند، از هر چیز، اعم از کتاب‌ها، برائت می‌جستند و حتی کتاب‌هایی را که زمانی خودشان نوشته بودند می‌سوزاندند. یکی دیگر از دلایلی که در مجموعه جستار کتابشویی صوفیان مورد بحث قرار می‌گیرد، اهمیت دسترسی نداشتن نااهلان به مفاهیم عرفانی است. مثلا شمس تبریزی، اعتقادی به نوشتن نداشت و معتقد بود که از راه ارتباط سینه به سینه است که رموز عشق را می‌توان به محارم منتقل کرد.

جنبه‌های دیگر کتابشویی صوفیان

در جستارهای گوناگون کتابشویی صوفیان، به نظرات مختلف عرفا و صوفیان در این باره پرداخته شده است. همین‌طور درباره‌ی عارفان بزرگی که به این سنت اعتقاد نداشتند یا از آن انتقاد می‌کردند نیز مطالب ارزشمندی در کتاب وجود دارد. در بخشی دیگر از کتاب نیز حکایاتی تکان‌دهنده و جذاب از مراسم کتابشویی صوفیان وجود دارد که ما را با جزئیات این سنت قدیمی بیشتر آشنا می‌کند. در یکی از جستارهای کتاب کتابشویی صوفیان نیز، احمد راسخی لنگرودی معنا و مفهوم عبارت مشهور «نعم الدلیل انت و...» را مورد تأمل قرار می‌دهد. این عبارت را صوفیان، موقع اجرای کتابشویی مانند نیت، بر زبان یا دل خود جاری می‌کردند. در واقع نویسنده بررسی می‌کند که صوفیان چگونه مسیر عرفان را با خواندن کتاب‌ها آغاز می‌کردند اما به روزی می‌رسیدند که دیگر، به هیچ چیز حتی به همان کتاب‌ها نیازی نداشتند.

یکی دیگر از مسائل مهم مرتبط با کتابشویی صوفیان اثراتی است که این طرز فکر و عمل، بر نگاه عوام و خواص نسبت به علم و فلسفه گذاشت. در واقع، سنت کتابشویی که می‌خواست عرفان و شناخت قلبی را تمجید کند و هرگونه شناخت دیگر را در مرحله‌ای نازل‌تر قرار دهد، پس از مدتی، رودرروی فلسفه، دانش و رویکرد فقهی به دین قرار گرفت و به دشمن دیرینه‌ای تبدیل شد که راه را بر پیشرفت‌هایی که به صورت بالقوه می‌توانست در حوزه‌ی فلسفه، علم و حتی علوم دینی رخ دهد بست.

مجموع همه‌ی این جستارها در کتاب کتابشویی صوفیان، درکی یکپارچه و دقیق از این سنت خاص ایجاد می‌کند. کتابشویی صوفیان، را انتشارات مروارید به چاپ رسانده است.

کتاب کتابشویی صوفیان برای شما مناسب است اگر

• به عرفان و تصوف ایرانی علاقه دارید.
• دوست دارید درباره‌ی کتابشویی، یکی از سنت‌های قدیمی صوفیان ایرانی بیشتر بدانید.
• موضوع کتاب و کتابخوانی برایتان جالب است.
• درباره‌ی سنت‌های ازیادرفته‌ی ایرانی تحقیق می‌کنید.

در بخشی از کتاب کتابشویی صوفیان: درآمدی انتقادی به یک سنت تاریخی در فرهنگ ایران می‌خوانیم

راستی چرا کتابشویی؟ اساساً چه فرقی است میان این کتابشویی صوفیان و آن پدیدۀ کتابسوزی مغولان؟ هر دو طایفه مِهری با کتاب و آنچه خواندنی است نداشتند. کتاب و هر چه نوشتنی است هر دو طایفه را باری گران می‌آمد. با این تفاوت که کتابسوزی در هنگامۀ تاخت و تاز و کشت و کشتار اتفاق می‌افتد و کتابشویی در هنگامۀ تغییر حال و رسیدن به وصال.

مگر کتاب در تلقی برخی صوفیان چگونه می‌آید و چه سیمایی را پیدا می‌کند که باید شسته شود؟ چه توجیهی می‌توان داشت وقتی چنین جهان‌هایی را با عمل شستن، بر باد می‌دهیم و به وادی نامبارک عدم رهسپارشان می‌داریم؟ ظاهراً فقط باید صوفی بود یا با برخی صوفیان مدت‌ها حشر و نشر همیشگی داشت تا این رفتار ساختارشکنانه را در این عصر کتاب به درستی هضم کرد و به گونه‌ای با آن کنار آمد! چراکه با شناختی که از پیچیدگی‌های جهان امروز داریم انسان کنونی به هیچ‌وجه از کتاب و خواندن امکان رهایی ندارد. وی در این امر وابسته‌تر از آن است که بخواهد ژست رهایی بگیرد و بی‌اعتنا به این سرمایۀ گرانسنگ زیست انسانی خود را دنبال کند.

راستی، چگونه است که برخی صوفیان این چنین با کتاب نامهربان‌اند و وجودش را در شرایطی زائد می‌شمرند، و در مقابل، پاره‌ای دیگر از صوفیان آن‌چنان مهربان که در هر حال بر حفظ و نگهداری آن می‌کوشند و چون جان خود عزیزش می‌دارند و دست مهر بر سرش می‌سایند؟!

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
1. تصوف چیست و صوفی کیست؟
2. کتابشویی صوفیان
3. زینهاری به کتاب‌شیفتگان!
4. چرا کتابشویی؟
5. علم ظاهر به‌مثابه سنگ استنجاء!
6. بیچاره مرده‌دلان!
7. شمس که نمی‌نوشت
8. تو را با این چه کار؟
9. دوات به‌مثابه عورت!
10. بر بال حکایات
11. حکایتی خواندنی از یک کتابشویی
12. کتابشویان دیگر
13. تأملی در عبارت «نعم الدلیل انت و...»
14. صوفیانی که می‌نوشتند
15. کتابشویی؛ دکان مبارزه با علم و فلسفه
پیوست: فرهنگ و اصطلاحات صوفیان کتابشوی
منابع و مآخذ
نمایه