معرفی و دانلود کتاب مثنوی هدایت نامه

معرفی کتاب مثنوی هدایت نامه

کتاب مثنوی هدایت نامه مجموعه‌ای از اشعار رضا قلی خان هدایت را در بر دارد که با تصحیح پگاه مصلح و لیدا شجاعی در اختیار مخاطبان قرار گرفته است. این شاعر و نویسنده‌ی دوران قاجار در این اثر حکایات و تمثیل‌های پرشماری را در قالب شعر و به سبک مثنوی معنوی سروده است و در هر مثنوی با روایت یک داستان مذهبی نکته و پندی را به مخاطبش یادآور می‌شود.

درباره‌ی کتاب مثنوی هدایت نامه

توجه به اهمیت و ضرورت گردآوری، تصحیح و تنظیم نسخه‌های خطی یکی از مهم‌ترین ممارست‌های فرهنگی در جهت شناخت پیشینه‌ی کشور است. از همین‌ رو پگاه مصلح و لیدا شجاعی با تلاشی ستودنی به آماده‌سازی کتاب مثنوی هدایت نامه سروده‌ی رضا قلی خان هدایت همت گماشته‌اند تا بتوانند افزون‌ بر احیای بخش‌های مهمی از تاریخی ادبی ایران، جایگاه فرهنگی و سیاسی صاحب این اثر را نیز به پژوهشگران و شیفتگان ادبیات فارسی یادآور شوند.

رضا قلی خان هدایت (Reza Qoli Khan Hedayat) یکی از ادیبان سرشناس دوره‌ی قاجار است که در فن شاعری و تذکره‌نویسی از تبحر وافری برخوردار بوده است. وی به سبب همین توانمندی‌ها موفق شد در دوران حاکمیت فتحعلی‌شاه، محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار به دربار راه یابد. او که پس از تحصیل در شیراز، سرودن شعر را در جوانی آغاز کرده بود، در ابتدا با لقب چاکر به شاعری می‌پرداخت اما پس از آن تخلص هدایت را برای خود برگزید. رضاقلی خان پس از سرودن شعر در مدح فتحعلی‌شاه لقب امیرالشعرا را به دست آورد و در دوره‌ی محمدشاه عهده‌دار تربیت یکی از شاهزادگان شد. در دوران ناصرالدین به‌عنوان ناظم مدرسه‌ی دارالفنون خدمت را آغاز کرد و به موازات اشتغال به این منصب، نگارش کتاب مجمع‌الصفحا را نیز پی گرفت. علاوه‌بر این ناصرالدین‌شاه تکمیل کتاب تاریخ روضةالصفا را نیز بر عهده‌ی رضاقلی خان گذاشت. پس از مدتی نیز به حکم همایونی، رئیس دارالفنون شد و کمی بعد نیز با عضویت در مصلحت‌خانه، قدم در راه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی گذاشت.

پگاه مصلح و لیدا شجاعی طی پژوهشی مستمر و دقیق در خودنگاشت‌های رضا قلی خان هدایت، شرح جامعی از زندگی و آثار او را در مقدمه‌ی کتاب مثنوی هدایت نامه، پیش روی مخاطب گذاشته‌اند و با بهره‌گیری از پژوهش سایر محققان و مصححان بر غنای آن افزوده‌اند. پس از مقدمه‌ی پربار کتاب، مخاطبِ اشعار رضا قلی خان خواهید بود. این اشعار که اغلب بر پایه‌ی داستان‌های مذهبی‌اند و با تصحیحی دقیق تنظیم و تدوین شده‌اند، هریک ماجرایی کهن و آموزنده را روایت می‌کنند. گفتنی‌ست که رضاقلی خان این اشعار را در قالب کتاب مثنوی معنوی سروده و در تلاش بوده با سرودن اشعار پندآموز به سبک مولانا نزدیک شود. مثنوی نامه هدایت، این کتاب ارزشمند با تلاش انتشارات علمی و فرهنگی روانه‌ی بازار کتاب شده است.

کتاب مثنوی هدایت نامه برای چه کسانی مناسب است؟

دانشجویان و پژوهشگران حوزه‌ی شعر و تاریخ ادبیات و همین‌طور علاقه‌مندان اشعار آیینی و مذهبی از مطالعه‌ی این کتاب بهره خواهند برد.

در بخشی از کتاب مثنوی هدایت نامه می‌خوانیم

تخت آن تخت است کش ایرج نشست
طاق آن طاق است کش جمشید بست
کاخ آن کاخ است کش نوذر فراخت
خانه آن خانه است کش کاوس ساخت
در نگر تا ایرج و شاپور کو
نوذر و کاوس و سلم و تور کو
گرچه عمری تیغ و خنجر آختند
پیش مرگ آخر سپر انداختند
چون جهان فانیست پس آن به که من
جان برم پیش از فنای جان و تن
مرد بخرد هرچه زو خواهند برد
پیش‌تر زان بُردگی خواهد سپرد
بخرد آن باشد کز این بستان گذشت
مشکل گیتی بر او آسان گذشت

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
مقدمه: شرح زندگی رضاقلی‌خان هدایت
هدایت‌نامه
حکایت آن پادشاه ظالم که در شکارگاه پیاده‌ای را دید
حکایت آن هندوی نادان که در آیینه نظر کرد
رجوع به حکایت طوطی و بیان اینکه گرفتاری او نه از ظلم و جبر است
در بیان آینه طلب نمودن طوطی به جهت شکیبایی خاطر به دیدار عکس خود
بیان عبور حضرت علی بن ابیطالب (ع) از کنار مزرعه و سؤال فرمودن
حکایت فخرالدین رازی و قول او.
در بیان اینکه اگر به حکم «لانَبیَّ بَعْدی»، نبوت ختم شده
تمثیل در سؤال زغن از هما که چرا در نزد مردم مرا قدر و پایۀ تو نیست
قالَ اِمام جَعفَر الصّادِق (ع): یَخْرجُ اَحَدَکُمْ فَراسِخ
قالَ (ص) سَتَفرق اُمَّتی عَلی ثَلاثَةَ وَ سَبْعینَ
در بیان معنی دل و ذکر حدیث قدسی لایَسُعَنی اَرْضی
اشارت بدان که هرچیزی از اشیا از وجهی درد است و از وجهی دواست
حکایت سؤال کردن بزرگی از قیس عامری
حکایت آن عاشق خراسانی و رفتن به هندوستان
رجوع به حکایت آن عاشق مسافر و رسیدن به ملک هندوستان
مناجات
در بیان حدیث نبوی (ص) اِذا اَرادَاللهُ شَیئاً
در بیان آنکه قومی که نظر آنان از صورت و حسن تجاوز نکرده
در معذرت از تأخیر حکایت آن فقیر و مدح تأنّی
حکایت رفتن دختر پادشاه به کنار رود
روانه شدن آن فقیر عاشق از تکیه‌گاه خود به جانب رود
دیدن عاشق معشوق را و بیخود از پای درافتادن
اشارت تبرک و تجرید کیخسرو بن سیاوش
تمثیل در ذمّ مردمان مکار حریص
قالَ النَّبیُ: یُحْشَرُالنّاسُ عَلی صورَتِ نیّاتِهِم
در بیان تمامی قصۀ کیخسرو بن سیاوش
حکایت سلطان ابراهیم بن ادهم
ذکر کرامت سلطان ابراهیم ادهم
بیخود شدن آن عاشق از دیدن معشوق و اجتماع هنود بر سر وی
حکایت شیخ ذوالنّون مصری
گفتار در بیان با خویش آمدن آن عاشق
تمثیل در جواب آنان که گویند ابلیس علیه اللّعنه موحد بوده است
رجوع به حکایت مرد درویش و به هوش آمدن آن بی‌خویش
درآوردن دختر، عاشق را به خانۀ خویش
در بیان ظهور عشقبازی ایشان بر پادشاه
در اطلاع پادشاه از عشق ایشان
ذکر جلالت جناب شیخ المشایخ المعنوی شیخ نجم الدین الکبری
بدگویی کردن دشمنان در حق شیخ مجدالدین
حکایت آن سلطان که بدو گفتند فلان را بکش که دختر تو را دوست دارد
مشاورت کردن پادشاه با ندیمان درگاه
حکایت شیخ المشایخ عین القضات همدانی که طالب شهادت خود بود
در بیان اینکه هرکه رفع تعلقات جسمانی کرد و از عالم روحانی بهره یافت
در بیان آنکه حیات اهل عالم خود خواب و نوم است
حکایت آن حمّال که در خواب امیر شد
در تمثال حسن مجاز که به مثابه پرتو آفتاب است
اخراج کردن پادشاه عاشق را
ذکر بیمار شدن دختر و وفات یافتن او
تتمّۀ قصۀ شخص حمّال که در گرمابه رفت و بیرون آمد
در معذرت از تطویل حکایت و بیان مردن دختر شاه
آتش زدن هنود دختر شاه را
بازآمدن عاشق از صحرا به شهر
قالَ اَمیرُالمُؤمِنین (ع): دَوائَکَ فیکَ وَ ما تَشْعَر وَ دائَکَ مِنْکَ
تمثیل آن ماهی که در آب بود و نام آب شنیده
در بیان آگاه شدن آن ماهی
قالَ اَلنَّبی (ص): مَن جالَسَ مَعَ اَلصِّبیانِ
حکایت اسکندر ذوالقرنین
رفتن اسکندر به ظلمات و
بیان اینکه بی‌پیر ‌رفتن او باعث عدم مطلوب او شد
در بیان راهنمایی کردن پیری که جوانِ لشکری در صندوق مخفی آورده بود
در بیان اینکه محرومی اسکندر از راه نفسانیت او بود
ذکر اینکه ترجیح قناعت بر جهد، در مرحلۀ معاش است»
قالَ اَلنَّبیُ صَلعَم قَولَهُ تَعالی وَ تَبارَکَ، مَن تَقَرَّبَ اِلَیَّ شِبراً
حکایت عارف بسطامی ابایزید و مرید وی
حکایت شیخ فُضَیل عیاض رَحِمَهًْ الله
فی المناجات
حکایت آن عارف که گفت چندین سال حق را طلب کردم
حکایت شیخ ابوالمغیث حسین منصور بیضایی
در تفسیر حدیث شریف نبوی صلعم، مُوتو قَبْلَ اَنْ تَمُوتُو
ذکر محبوس کردن زلیخا یوسف را
اندیشه کردن زندانبان که اگر یوسف را نزنم شاید زلیخا بداند
حکایت بیماری زلیخا و قصد فصد کردن
حکایت شیخ ابوالحسن بغدادی مشهور به سرّی سقطی
رجوع به حکایت شیخ منصور و در حبس ماندن او
در بیان اینکه در هنگامی که منصور در زندان محبوس بود
حکایت شیخ فریدالدین عطار نیشابوری
قالَ المَنصُور: کَفَرْنا بِدینِ الحَقِّ وَاَلکُفْرُ واجِب
تتمة حکایت شیخ سرّی سقطی بغدادی
تتمۀ حکایت
آمدن شیخ عبدالله خفیف از شیراز به بغداد
بیرون آمدن شیخ عبدالله خفیف از پیش منصور
بر دار کشیدن منصور را
حکایت شیخ شبلی که در قصۀ منصور عجب مانده بود و مناجات می‌کرد و کشف آن حال بر وی
قالَ اَلنَّبیُّ (ص): اَلنّاسُ کُلُّهُمْ هالِکُونَ
در بیان اینکه قصۀ منصور و آنچه از کتب و آثار عرفا ظاهر است
تمثیل در بیان خواب دیدن کسی ابلیس را در کمال جمال
در ذکر تفریق اناالحق گفتن فرعون
قالَ اَمیرُاَلمُؤمِنین (ع): اَلتَّصَوُّف اَربَعَةَ اَحْرَفَ
قالَ اِبنِ عَبّاس، اِجْتَمَعنا فی مَسجِدِ
اَذِنَ بِلالُ وَ اَقامَ صَلاةَ اَلنَّبیُ وَ حارِثَه بَعْدَ فی جَولانَهُ
حکایت حضرت ابراهیم خلیل صلوات الله علیه و علی نبیّنا و امتحان ملایکه او را
بیان تسبیح و تهلیل ملایکه و شنیدن حضرت خلیل‌الله
رجوع به حکایت حارثه و حدیث ابن عباس
فَسَقَطَ حارِثَه بِوَجْهِهِ، فَرَأَیْنا عَلی ع فَاَخَذَ رَأسَهُ فَوَضَعَهُ فی حُجْرَه
وَ ان رَسُولُ اَلله قالَ یا بِلال خُذْ اِناءَ فیهِ ماء
حکایت حضرت موسی کلیم الله علی نبیّنا و علیه السَّلام و طلب رؤیت در طور سینا
«رَبِّ اَرِنی اَنْظُر اِلَیْکَ» گفتنِ کلیم الله
حکایت فخرالعارفین شیخ ابوسعید ابوالخیر رَحِمَهُ الله، و ادب او
فَقالَ اَلنَّبیُ: یا حارِث اَیْنَ کُنْتَ؟ قالَ عِنْدَ رَبّی
قالَ حارِثَه: حَطَّ عَنّی حِجاب کانَ مَحْجُوباً
حکایت در این باب
ذکر اشعار حَسّان بن ثابت در صفت عارفین و مکاشفین
در رد قول آنان که گویند «اَلشُّعَراء یَتَّبِعُهُم اَلغاوون» در مذمت شعرای اسلام
در بیانِ کُنْتُ کَنْزاً مَخْفیاً
در بیان بَعث حضرت ختمی مآب
قالَ اَلنَّبیُ (ص): یا عَلی اَنْتَ اَخی فِی اَلدُّنیا وَ اَلآخِرَة
قالَ اَلنَّبیُ: اِنَّ اَللهَ یَعْطِی اَلدُّنیا مَن یُحِبّ
حکایت حضرت عیسی مسیح و سؤال مردی از وی از اصعب امراض نفسانی
ذکر صفۀ صفا که در مسجد حضرت نبوی بود
در بیان اینکه اهل صفۀ صفا مؤمنان و عابدان امت بودند
در بیان مختصری از واقعۀ شهادت کثیرالسعادت حضرت امام حسین (ع)
قالَ سَیّدالشّهدا تَعرَّفتَ اِلیّ فی کُلِّ شَئ
در اظهار اینکه چون آن حضرت علیه السّلام می‌دانستند که
حکایت اهل صفۀ صفا که در مسجد رسول بودند
ورود جبرئیل و نزول این آیت: وَاصْبِرْ نَفْسَکَ
قالَ مُعاویَه یا رَسُولَ الله ما اَحْسَنَ لَعِبَکُم
قالَ النَّبیُّ (ص): لَیْسَ شَیئٌ اَحَبَّ اِلی اللهِ
قالَ النَّبیُّ (ص): لَیْسَ بِکَریمٍ مَنْ لَمْ یَهْتَز بِذِکْرِ الحَبیبِ
در سورۀ واقعه واقع است: فَسَبِّحْ بِسْمِ رَبِّکَ العَظیمِ
سُئِلَ اَمیرَالمُؤمِنینَ (ع) عَنْ صُوفی
قالَ النَّبیُ (ص): اَرْبَعَ اَشیاءَ یُزیلُ اَرْبَعَ اَشیاء
حکایت حضرت ابراهیم خلیل الله با گبر
قالَ عَلی (ع) فی وَصیَةِ اِبْنِهِ حَسَن (ع)
تمثیل در بیان این معنی که اختلافات از نظرهای کوته‌ناظران است که
قالَ النَّبیُ (ص): مَثَلِ اَهْلَ بَیْتی کَمَثَلِ سَفینَة النُّوحِ
ذکر آمدن بهاء‌الدین بلخی به روم
در بیان اینکه نوح پیغمبر بود و کنعان پسر صلبی آن حضرت و با وی مخالف بود
سُئِلَ عَلی (ع) یا عَلی بِما عَرَفْتَ رَبَّکَ
قالَ مَولا عَلی (ع): رَحِمَ اللهُ اِمرَءَ عَلَّمَ النَّفسَهُ
تمثیل در باب آدمی و هواهای نفسانی او
قالَ النَّبیُ (ص): اِنَّ اللهَ خَلَقَ المَلایِکَةَ وَ رَکَّبَ فیهِم
مابقی حکایت مولانا جلال‌الدین محمد رومی و مولانا شمس‌الدین تبریزی
حکایت مردی که طبقی سرپوشیده می‌برد
سؤال کردن یکی از آنچه در طبق پنهان بود
قالَ اِمام الهُمام جَعفَر بْنِ [مُحَمَّد] اَلصّادِق (ع): اِنَّ عِنْدَنا سِرَّنا هُوَ الحَقّ
در بیان تتمة حکایت شمس‌الدین تبریزی
اشاره به حکایت درویش مشتاق علی
در بیان ترجمۀ رباعی جناب شیخ اوحدالدین کرمانی
سؤال کردن محمد شاه غازی قاجار از اعتضادالدولۀ شیرازی
ذکر رفتن شمس‌الدین به شام
رفتن مولانا جلال الدین محمد به واسطۀ شوق از دنبال شیخ شمس الدین تبریزی به شام
قالَ النَّبیُ (ص): اَلدُّنیا حَرامٌ عَلی اَهْلِ الآخِرَة
حکایت مردی مصری که در بیابان راه را گم کرده
تمثیل در باب پیران جاهل
حکایت آن بازرگانی که در صحرای یمن لعلی پرثمن گم کرد
حکایت شاه نورالدین نعمة الله ولی و امتحان کردن امیر تیمور او را
در بیان حدیث حضرت نبوی (ص) که فرموده «لَوْ کانَتْ الدُّنیا دَماً عَبیطاً
فی اُصُولِ کافی عَنِ النَّبی: «اِنَّ اَجَلّ الجَمالَ».
تدبیر عاقلی در محافظت تمام خاره‌ها و پیدا شدن گوهر آن بازرگان در آن میان
رجوع به حکایت آن مرد ساده‌دل گول با آن غولان
مناجات آن مرد به قاضی الحاجات
در بیان اینکه دین حقیقی، شریعت حضرت نبوی (ص) است و طریقت
در بیان آنکه تا اولیا در جهانند، به واسطۀ عدم رابطۀ جنسیت، مردود و مطرود خلایق‌اند
حکایت آن مرد که گنج‌نامه به دستش افتاد و ترسید و دیگری به گنج رسید.
حکایت پادشاهی که در لباس قاصدان به قلعۀ امیری رفته.
حکایت شیخ شِبلی بغدادی و ملاقات با آن دختر مجذوب
پی‌نوشت
تصاویر
نمایۀ پی‌نوشت
فهرست اعلام
فهرست منابع