معرفی و دانلود کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ

معرفی کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ

زن‌ستیزی از بین نمی‌رود و فقط در هر اجتماع، لباس مخصوص خود را تن می‌کند. مردمان «بابل نو» به شیوه‌ی خود زن را نادیده می‌انگاشتند و جوامع امروز غربی نیز زن را به کالا تبدیل کرده‌اند. کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ نوشته‌ی سمانه نظیف و حامد وحدتی نسب جایگاه زنان را در جوامع ماقبل تاریخ بررسی می‌کند، از نقش پررنگ ایشان در ساخت تمدن‌های بشری می‌گوید و به ما نشان می‌دهد که وضعیت زنان تا چه اندازه به «تقسیم کار اجتماعی» وابسته بوده و اکنون نیز است.

درباره‌ی کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ

مردسالاری از ابتدای تاریخ بشریت به اندازه‌ی امروز خود را در تمام زمینه‌های اجتماعی مسلط نکرده بود. در دوران ماقبل تاریخ قواعد نوشته و نانوشته‌ی اجتماعی کمتر موجب تبعیض و محدودیت زنان می‌شدند. عواملی همچون تقسیم کار اجتماعی، سرمایه‌داری، ادیان و سنت‌ها و... که همگی اکنون در خدمت مردسالاری و پدرسالاری هستند، در عصر انسان‌های نخستین اصلاً وجود نداشتند و زنان را از انجام کوچک‌ترین کارهایی که خارج از نقش «همسری» و «مادری» محسوب می‌شوند، محروم نمی‌کردند؛ اما اوضاع به آرامی تغییر کرد. پدرسالاری و مردسالاری در جوامع رسوخ کردند و حتی موفق شدند شایعات و شبه‌علم را به‌جای حقیقت تاریخی رواج دهند. موضوعاتی همچون «زنان فقط کشاورز بوده‌اند و مسئولیت اصلی‌شان در فرزندپروری خلاصه می‌شد.» از همان دست شایعاتی است که یافته‌های باستان‌شناسی آن را رد می‌کنند. سمانه نظیف و حامد وحدتی نسب در کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ شواهدی مبنی بر نقش زنان در ساخت ابزارها، سلاح و مشارکت ایشان در فرایند شکار را به ما ارائه می‌دهد.

یافته‌های باستان‌شناسی اثبات کرده‌اند که در برخی از جوامع باستانی «مادرسالاری» یا به‌عبارتی زن‌سالاری حکم‌فرما بوده است. در این جوامع زنان شکارچی از مردان نیز جایگاه اجتماعی بالاتری داشته‌اند و مسئولیت‌های گوناگونی از نبرد با حیوانات گرفته تا کاشت دانه و پرورش کودکان برعهده‌ی زنان بوده است. این تقسیم کار متنوع موجب می‌شد تا زنان نقش و تأثیر بسیاری بر اجتماع داشته باشند و جهان اطراف خود را تغییر دهند.

زنان، زندانی در تاریخ مردسالار

معضلات بشر از همان لحظه‌ای آغاز شد که نخستین دانه‌ی کاشته شده از زمین سربرآورد و کشاورزی به‌وجود آمد. جنگ‌ها، کمبودها، عدم توازن منابع و جمعیت و نقص حقوق زنان، همه و همه از پیامدهای رشد کشاورزی هستند. کمی پس از اینکه کاشت و برداشت به یک عمل رایج تبدیل شد و انسان به گاوآهن دست یافت، کار اجتماعی و نقش‌پذیری در جامعه، به شکل ناعادلانه بین زنان و مردان تقسیم شدند؛ بر اثر این تغییرات اجتماعی همچون رخداد جنگ‌ها و...، زنان به‌مرور محدود و محروم شدند. سمانه نظیف و حامد وحدتی نسب دلیل نگارش این کتاب را «بازخوانی تاریخ» عنوان کرده‌اند؛ تاریخی که زنان در شکل‌گیری تمدن‌هایش نقشی مؤثر و به‌سزا داشته‌اند اما در روایت‌های رسمی به حاشیه رانده شده‌اند و نامی از آن‌ها باقی نمانده است.

کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ، ابتدا ما را به دهه‌ی 60 قرن بیستم می‌برد؛ یعنی زمانی که برای نخستین بار جنبش‌های آزادی‌خواهی و حقوق زنان به حذف و نادیده‌انگاری زنان در مطالعات جوامع باستانی، معترض شدند. پژوهش‌های قوم‌نگارانه‌ای مانند مطالعات ریچارد لی، به ما نشان می‌دهند که در جوامع ماقبل از تاریخ هم نقش زنان در تقسیم کار اجتماعی دست‌کم گرفته می‌شده است. این دوران نقطه‌ی آغاز نقد نقش‌های سنتی و تمایز قائل شدن میان «جنس زیستی» و «جنسیت فرهنگی» است. سمانه نظیف و حامد وحدتی نسب کوشیده‌اند تا با مراجعه به منابع موثق و مطالعه بر روی باستان‌شناسی از دریچه نگاه فمینیستی، با دیدگاهی سیال، چندوجهی و در بستر مادی و فرهنگی، ساخت اجتماعی و هویت‌های جنسیتی را تحلیل کنند.

زنان تاج بر سر عیلامی و مردان جادوگر

در تمام ادوار تاریخ جادوگر بودن جرم بوده و هست. همیشه صاحب‌منصبان جادوگران را به حاشیه می‌کشاندند و یا حتی آنان را به قتل می‌رساندند. عیلامی‌ها نیز از این اندیشه مبری نبودند؛ فقط تفاوتشان با دوره‌های تاریخی قبل و پس از خود در این است که این قوم «مردان» را عامل جادو می‌دانستند. هر چند این اندیشه پابرجا نماند مردم عامه با ذهنیت زن‌ستیز که اندیشه‌ای نهفته در تاریخ کهن است، جادو و جادوگری را به زنان نسبت می‌دادند. البته اوضاع در باقی مناطق به‌گونه‌ی دیگری بود. در دوره‌ی «نو بابل» جرم جادوگری فقط مختص زنان بود و لاغیر.

دوره‌ی عیلام باستان، زمانی بود که زنان در آن به حکومت می‌رسیدند. از این بازه‌ی کهن آثاری به‌جای مانده که نشان می‌دهند به اسم برخی از زنان عصر عیلامی - که طبیعتاً از افراد سلطنتی و از حاکمان بودند - مُهرهایی ساخته شده‌اند. مجسمه‌ی شمایل زنان که حالتی الهه‌گونه دارند نیز نشان‌دهنده‌ی جایگاه زن‌ها در این اجتماع‌اند. کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ مدعی است که زنان عیلامی در دوره‌ی بابل اول، با مردان به حقوق اجتماعی یکسان دست یافتند. وصیت‌نامه‌هایی که از این دوره به‌جای مانده نشان‌دهنده‌ی اهمیت فرزند «دختر» در خانواده‌های عیلامی است.

سمانه نظیف و حامد وحدتی نسب در کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ از امتیازات ویژه و برتری‌هایی که زنان عیلامی نسبت به مردان از آن‌ها برخوردار بودند سخن می‌گوید و در فصل‌های بعدی نحوه‌ی تغییر این فرهنگ به مردسالاری و زن‌ستیزی را بازگو می‌کند. این کتاب به‌کوشش انتشارات ندای تاریخ منتشر شده است.

کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ برای شما مناسب است اگر

• به مطالعات فمینیستی و تاریخی علاقه‌مند هستید و می‌خواهید روند تغییر تقسیم کار زنان و چگونگی رشد مردسالاری را با کمک یافته‌های باستان‌شناسی مرحله به مرحله نظاره کنید.
• می‌دانید که پایمال شدن حقوق زنان و محدود و محروم کردن ایشان نه کاملاً به ادیان مرتبط است و نه سنت‌هایی که عمرشان به هزار سال هم نمی‌رسند.
• در پی بازپس‌گیری حقوق بر باد رفته‌ی زنان هستید و برای این کار به ریشه‌های اولیه‌ی به‌وجود آمدن معضلات رجوع می‌کنید.

در بخشی از کتاب زن و جنسیت در پیش از تاریخ می‌خوانیم

یکی از نخستین تلاش‌ها، انگارۀ «زن گردآورنده» بود که پاسخ مستقیم و نقد پارادایم «مرد شکارچی» بود که در دهه‌های 1960 و 1970 در انسان‌شناسی رایج شده بود. انگارۀ «مرد شکارچی» که پس از گردهمایی سال 1966 که توسط ریچارد لی و ایرون دیور سازماندهی شده بود، براساس تقسیم جنسیتی از کار بنا شده بود که در آن شکار مردان و فعالیت‌های در پیوند با آن، شتاب‌دهندۀ نخستین، در دگرگشت انسان پنداشته شده بود. شکار به سانِ یک عمل اجتماعی درنظر گرفته شده بود که در آن داده‌های فرهنگی دگرگون می‌شود، جایی که همکاری و پویایی فضایی آموخته می‌شود. همۀ اینها به توسعه و گسترش مغز انسان و دیگر سازگاری‌های مهم دگرگشتی می‌انجامید؛ برای نمونه دست‌افزارسازی، دو پا راه‌روندگی و جامعه‌پذیری. از این دیدگاه، مشارکت زنان از آن روی که محدودیت‌های فیزیکی همچون بارداری و فرزندپروری داشتند، کمینه درنظر گرفته شده بود.

در حالی که باورمندان به انگارۀ «زن گردآورنده» پژوهش خود را با برچسب «فمینیستی» تعریف نکرده بودند، آن‌ها همگی از این انگاره که زنان ابژه‌های کنش‌پذیرِ زادآوری هستند، انتقاد کردند. در همین رابطه، آدرین زیلمن در آشکارساختنِ ارزشمندی فعالیت‌های زنان در دگرگشت انسان نقش محوری داشت. او با بهره‌مندی از شواهد سنگواره‌ای، رفتار نخستی‌ها، مدل‌سازی ژنتیکی و آناتومی مقایسه‌ای، نشان داد که فعالیت‌های زنان، مانند گردآوری و تربیت فرزند، می‌تواند پیدایش همان سازگاری‌های دگرگشتیِ انسان را که معمولاً به شکار و فعالیت‌های مردانه ارتباط داده می‌شود، توضیح دهد. زیلمن (1997) در جای دیگری استدلال کرده است که دیدگاهِ انسانِ پیش از تاریخ به سانِ شکارچی، بازتابی از سوگیری‌های فرهنگی و جنسیتی مدرن است. او پیشنهاد می‌کند که این دیدگاه پایه‌ای دگرگشتی برای رفتار پرخاشگرانۀ مرد فراهم می‌کند و توجیهی برای به‌کارگیری اسلحه، پرخاشگری سیاسی و طبیعی‌شدن چیرگیِ مردانه می‌شود. افزون بر این، این دیدگاه که شکار تنها یک فعالیت مردانه است، شواهد گسترده‌ای از شیوه‌های شکار را که دربردارندۀ مردان، زنان و کودکان می‌شود، نادیده گرفته است. با وجود این، پیدایش باستان‌شناسی فمینیستیِ ساختاریافته و روشن به مقالۀ باستان‌شناسی و مطالعۀ جنسیت کانکی و اسپکتور (1984) نسبت داده می‌شود.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: تاریخچۀ پژوهش‌های زنان و جنسیت در باستان‌شناسی
پیشگفتار
1- فمینیسم
موج نخست
موج دوم
موج سوم
2- باستان‌شناسی فمینیستی
3- باستان‌شناسی جنسیتی
4- رابطۀ فمینیسم با جنسیت
5- روند پژوهش‌های زنان و جنسیت در باستان‌شناسی
دهه‌های 1960و 1970میلادی
یافته‌های قوم‌نگاری
مرد شکارچی و زن گردآورنده
فرجام دهۀ 1970و تحولات دهۀ 1980 میلادی
فرجام دهۀ 1980 و دهۀ 1990 تاکنون
6- نخستین گام‌های پژوهش‌ زنان و جنسیت در خاور نزدیک باستان
7- چالش‌های پژوهش زنان و جنسیت در خاور نزدیک باستان
8- پژوهش زنان و جنسیت در خاور نزدیک باستان
فصل دوم: بازنگری انگارۀ جوامع مادرسالار در پیش از تاریخ
پیشگفتار
1- ویژگی‌های جوامع مادرسالار
2- گسترش تاریخی پژوهش‌های مادرسالاری
3- پژوهش‌های نوین مادرسالاری
4- جست‌و‌جوی جوامع مادرسالار برپایۀ یافته‌های باستان‌شناسی
شمایل‌نگاری
دیرینه‌زبان‌شناسی
زنان جنگجو و آمازون‌ها
فصل سوم: شواهد باستان‌شناختی
پیشگفتار
1- بررسی یافته‌های گورها
2- شواهد و یافته‌های گورها در پیوند با زنان در جنوب‌غرب آسیا
داده‌های خاکسپاری از عصر نخستِ مفرغ در آناتولی مرکزی
زیور و پیرایه‌های شخصی در ساخت هویت‌های مبتنی بر جنسیت در محوطۀ حسنلو
خشونت علیه زنان در محوطه‌های حسنلو و دینخواه تپه
فصل چهارم: مواد فرهنگی باستانی برای جست‌و‌جوی زنان
پیشگفتار
1- در جست‌وجوی زنان
دگرگشت
جنسیت، پیچیدگی و جایگاه اجتماعی
تقسیم کار
دست‌افزار سنگی
هنر صخره‌ای، نقاشی‌های غاری، طرح‌ها و نقش‌های زنان
پیکره‌های ونوس و دیگر تندیس‌ها
ریسندگی و بافندگی
سفالگری
ساختارهای معماری
نوشته‌های زنان در میان‌رودان
فصل پنجم: زنان در پیش از تاریخ جنوبِ‌غرب آسیا
پیشگفتار
زنان حرمسرا
زنان نخبۀ میان‌رودان
پوشش زنان در میان‌رودان
ازدواج زنان و موضوعات در پیوند با آن در میان‌رودان
کار و فعالیت زنان در میان‌رودان
تلاش برای یک دیدگاه قانونی
الف پزشک
ب آسیاب‌کننده
ج خواننده و نوازنده
د بازرگان
ه جادوگر
و روسپیگری
مهرهای زنان در میان‌رودان
زنان عیلامی
نقش‌ها و فعالیت‌های زنان عیلامی
جنبه‌های سیاسی، اجتماعی و حقوقی زندگی زنان عیلامی
بازنمود زنان عیلامی در مذهب
جمع‌بندی
پیوست
منابع و مآخذ
فارسی
منابع غیرفارسی
منابع اینترنتی
نمایه