معرفی و دانلود کتاب در ژرفای واژه‌ها: درخت زبان پارسی را از نو برویانیم

معرفی کتاب در ژرفای واژه‌ها: درخت زبان پارسی را از نو برویانیم

کلمات آینه‌ی تمام‌نمای فرهنگ و تاریخ یک سرزمین‌اند. هر کلمه در دوران گوناگون دچار تحولات شگرفی شده و کتاب در ژرفای واژه‌ها دلیل و چگونگی این تغییرات را بر ما آشکار می‌سازد. ناصر انقطاع با بازگویی تاریخچه‌ی زبان فارسی، چگونگی و عوامل تحول زبان فارسی در دوره‌های تاریخی مختلف، ریشه‌ی واژگان، و دگرگونی‌های متعددی را که در طول زمان بر کلمات گوناگون اعمال شده‌اند، به ما نشان می‌دهد.

درباره‌ی کتاب در ژرفای واژه‌ها

واژگانی که آن‌ها را به زبان می‌آوریم و به پیشینه‌ی آن‌ها نمی‌اندیشیم، گذشته و تاریخچه‌ای دارند. هر کلمه همچون یک انسان، دوره‌های گوناگونی را از سر گذرانده، از بحران‌ها و طوفان‌های مرگبار متعددی عبور کرده و با هزار جهد و کوشش خود را به دوران ما رسانده است. برخی از واژه‌ها نیز این شانس را دارند که مشتق شوند و مثل یک گیاه جوانه بزنند و کلمات مشابه خود را به‌وجود آورند. تاریخچه‌ی زبان فارسی و سرگذشتی که از هزاران سال پیش تاکنون طی کرده، در این واژه‌ها نهفته شده است. کتاب در ژرفای واژه‌ها نوشته‌ی ناصر انقطاع می‌کوشد تا با نگاهی موشکافانه، ریشه‌ی کلمات و چگونگی به‌وجود آمدن پسوندها، پیشوندها و پویایی زبان فارسی را به ما نشان دهد.

تاریخ در زبان جاری است

هر حادثه‌ی کوچک و بی‌اهمیت، چیزی بر زبان فارسی می‌افزاید. پخش یک سریال تلویزیونی، پربازدید شدن ویدئویی در فضای مجازی و... ممکن است کلمه‌ای را که حتی قبلاً وجود نداشته و کاملاً بدیع است، بر سر زبان‌ها اندازد و آن بعد از مدتی به یک واژه‌ی عادی تبدیل کند که دیگر کسی چگونگی خلق و رواج آن را به‌یاد ندارد. از طرف دیگر ممکن است در آثار کهن و قدیمی، کلمه‌ای را با شیوه‌ی نوشتاری متفاوت از امروز ببینیم؛ مثلاً تا پیش از حمله‌ی اعراب به ایران، کلمه‌ی «سندل»، به‌شکل «چندل» یا «چندن» نوشته می‌شد و نبود حرف چ در عربی، موجب تغییر ساختار این واژه شد؛ نمونه‌ی معروف‌تر این شیوه‌ی دگرگونی، به خود کلمه‌ی «فارسی» برمی‌گردد که در ابتدا «پارسی» نامیده می‌شد. ناصر انقطاع ما را به ژرفای تاریخ می‌برد؛ زمانی که زبان‌های مختلف در حال به‌وجود آمدن بودند. ما اکنون این زبان‌ها را به گروه‌های گوناگونی همچون «بالتی»، «آناتولین»، «هند و اروپایی» و... تقسیم کرده‌ایم و می‌دانیم که زبان فارسی متعلق به گروه هند و اروپایی است. کتاب در ژرفای واژه‌ها، برای خوانندگان خود شرح می‌دهد که هر کدام از دسته‌ها، چه زبان‌هایی را تحت مجموعه‌ی خود دارند و سپس به‌سراغ تاریخ ایران و دوره‌ی باستان می‌رود. در این دوران با زبان‌هایی مثل مادی، اوستایی، پارسی میانه و... مواجه می‌شویم و گزیده‌ای از تاریخ دوران حیات هر کدام از این زبان‌ها را می‌خوانیم.

کلمات شناسنامه‌ی ملت‌ها هستند

در هر فرهنگ، بسته به تاریخ، دین، جغرافیا و... کلماتی که رواج دارند، متفاوت است. در کشوری که تحت استعمار است، جنس واژه‌ها و حتی تعداد کلماتی که توسط یک فرد گفته می‌شود، با شهروند سرزمینی که استعمارگر است، فرق زیادی دارد. به‌طور مثال تا دو دهه‌ی قبل، در سرزمین لبنان که تحت استعمار فرانسه بوده، استفاده از واژگان فرانسوی رایج بود و در جنوب ایران که مورد تهاجم انگلیسی‌ها قرار گرفته، واژگان انگلیسی بیشتر از سایر مناطق ایران به‌کار می‌رفت. ناصر انقطاع کتاب در ژرفای واژه‌ها، دلیل نامگذاری شهرهای ایران همچون اهواز، کاشمر، اصفهان و... را با تحولاتی که این اسامی در دوره‌های گوناگون با آن‌ها مواجه شده‌اند، برای ما شرح می‌دهد.

کتاب در ژرفای واژه‌ها به‌همت انتشارات فردوس منتشر شده است.

کتاب در ژرفای واژه‌ها برای شما مناسب است اگر

• به تاریخچه‌ی زبان و ادبیات فارسی و نحوه‌ی شکل‌گیری و بقای آن علاقه‌مندید.
• دوست دارید ریشه‌های اصلی کلمات فارسی را پیدا کنید و آن‌ها را از کلماتی که ریشه‌ای خارجی دارند تشخیص دهید.
• تمایل دارید از شیوه‌ی رشد یک زبان از طریق ساخت واژگان و ترکیبات جدید آگاه شوید.

در بخشی از کتاب در ژرفای واژه‌ها: درخت زبان پارسی را از نو برویانیم می‌خوانیم

خواست، خواسته: بسیار دیده شده است که واژهٔ «خواست» و «خواسته» را در نوشتارها نابجا به‌کار می‌برند، تا آنجا که در یک میهمانی یکی‌دو تن می‌گفتند که می‌توان «خواست» و «خواسته» را در یک کاربرد و به‌جای یکدیگر به‌کار گرفت.

در پاسخ باید گفت: «خواست» در گذشته «خو آست» گفته می‌شد و هم‌اکنون نیز در گویش کردی و شاید هم بلوچی «خو آست» (Kho ast) گفته می‌شد. اکنون به انگیزهٔ تند گفتن در زبان روزانه، به‌گونهٔ «خاست» به‌کار می‌رود، ولی در دبیر و نوشتار مانند گویش دیرین «خواست» نوشته می‌شود.

این ساخت، همان کارواژهٔ «خواستن» است که با انداختن «ن» پایان آن به‌گونهٔ «خواست» گفته و نوشته می‌شود و این روش در گفتار و نوشتار فارسی بسیار روا است، که به زبان دستوری به آن «کارواژهٔ دَم‌بریده» (مصدر مرخّم) گویند. چنان‌که بارها گفته و شنیده‌ایم: «ساخت این دستگاه پیچیده است» (یعنی در «ساختنِ» این دستگاه پیچیدگی دیده می‌شود)، یا «دوخت این پیراهن زیبا است» (یعنی در «دوختنِ» این پیراهن زیبایی به‌کار رفته است).

یا در «دید و بازدید نوروز، کینه‌ها از دل‌ها زدوده می‌شود» (یعنی در «دیدن و بازدیدن» و... همین‌گونه است). ساخت‌های ریخت‌و‌پاش، سوخت، کاشت، خرید، رفت‌و‌آمد، گفت‌و‌گو و... نیز چنین‌اند.

بر این پایه، «خواست» یعنی «خواستن» و هیچ معنای دیگری جز این ندارد. پس هنگامی که می‌گوییم «خواستِ خداوند این بود که امروز باران بیاید»، روشن است که چه می‌خواهیم بگوییم.