معرفی و دانلود کتاب قطعات: شعر و شاعری، نقد ادبی، سبک شناسی

معرفی کتاب قطعات: شعر و شاعری، نقد ادبی، سبک شناسی

خواندن یک جستار ادبی آکادمیک ممکن است برای بسیاری از افراد خسته‌کننده باشد، اما جستاری که از تجربه‌های شخصی یک ادیب بزرگ برآمده، حتماً خواندنی است. کتاب قطعات این‌چنین است. سیروس شمیسا استاد مشهور ادبیات فارسی، یک جستار ادبی در سه قلمرو اصلی شعر و شاعری، نقد ادبی و سبک‌شناسی ارائه داده که هر قطعه‌ی آن درسی آموختنی برای علاقه‌مندان به شعر و ادب پارسی دارد.

درباره‌ی کتاب قطعات

دکتر سیروس شمیسا، استاد بی‌بدیل ادبیات فارسی است که آثار او نه تنها در دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند، بلکه در دل علاقه‌مندان به زبان و شعر فارسی نیز جایگاه ویژه‌ای دارند. شمیسا را بیشتر با آثارش در زمینه‌ی نقد ادبی و نقد شعر می‌شناسیم و مجموعه شعرهایی را نیز از او خوانده‌ایم. اما در کتاب قطعات، با چهره‌ای دیگر از این ادیب برجسته روبه‌رو می‌شویم؛ چهره‌ای شخصی‌تر، آزادتر و بی‌پیرایه‌تر. این کتاب، صرفاً یک مقاله و جستار ادبی آکادمیک نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از نوشته‌های کوتاه و قطعه‌گونه است که از دل تجربه‌های زیسته، تأملات ذهنی و دغدغه‌های ادبی او برآمده‌اند.

سیروس شمیسا در پیشگفتار کتاب قطعات توضیح می‌دهد که این مقاله‌ی ادبی، بیشتر صمیمانه است تا فاضلانه؛ به این معنی که در آن خبری از اثبات، تحقیق و برهان نیست. بلکه بیشتر با دیدگاه و سلیقه‌ی نویسنده آشنا می‌شویم. نویسنده‌ای که عمری را به مطالعه و نوشتن گذرانده و ساده‌گویی را بیش از هر چیز می‌پسندد.

غرق شدن در اندیشه‌ی سیروس شمیسا و قطعات صمیمی‌اش

در ادامه‌ی این مسیر صمیمی، کتابِ نه‌چندان جستارمحور قطعات ما را به خلوت ذهنی دکتر سیروس شمیسا راه می‌دهد؛ جایی که واژه‌ها نه برای تزئین، بلکه برای تأمل به کار گرفته می‌شوند. هر قطعه دریچه‌ای است به درونیات نویسنده. شمیسا گاه با نگاهی نقادانه به وضعیت شعر امروز می‌پردازد و گاه با تعریف کردن خاطره‌ای از مواجهه با متنی کلاسیک یا اندیشه‌ای فلسفی، عطری قدیمی را در فضا می‌پراکند که با مطالعه‌ی کتاب آن را استنشاق می‌کنیم.

سیروس شمیسا در کتاب قطعات، دانشجو نمی‌خواهد. او خواننده را از پشت میز کلاس درس جدا کرده و بی‌واسطه با او سخن می‌گوید. شمیسا نه در پی اثبات نظریه‌ای جدید در دنیای ادبیات است و نه می‌خواهد مخاطب خود را به چیزی قانع کند؛ بلکه با بیان دلنشینش، او را به مکث، اندیشیدن و بازنگری در آنچه مسلم می‌پنداشته، دعوت می‌کند. جستار ادبی شمیسا نه از جنس دستور و تحلیل، بلکه از جنس تجربه و مکاشفه است.

زبان بی‌پیرایه و ساده‌ی کتاب قطعات، به خوش‌خوان بودن آن کمک کرده و مباحث پیچیده‌ی ادبی را برای مخاطب ساده می‌سازد. سیروس شمیسا به جای تکیه بر اصطلاحات تخصصی، از وا‌ژه‌هایی بهره می‌گیرد که از دل زندگی برآمده‌اند؛ واژه‌هایی که خواننده را نه فقط به فهم، بلکه به حس کردن دعوت می‌کنند. شعر و شاعری جستاری در باب چیستی شعر است. شمیسا در این بخش از کتاب پژوهشی خود به چیستی شعر، نقش خیال، عاطفه و تجربه‌ی زیسته در آفرینش شعری سخن می‌گوید.

شعرِ از جان برخاسته و دستور زبانی که باید زنده بماند

سیروس شمیسا با ارائه‌ی نمونه‌هایی از شعر کهن و معاصر فارسی از حافظه و سعدی گرفته تا سهراب و شاملو، نشان می‌دهد که چگونه شاعران بزرگ، نه با تکیه بر صنعت‌های لفظی، بلکه با تکیه بر حس و شهود، شعر را به جان مخاطب رسانده‌اند. به باور شمیسا، شعر محصول یگانگی ذهن و دل است؛ نه صرفاً یک مهارت زبانی. او در کتاب قطعات، با نگاهی شاعرانه و گاه انتقادی، به وضعیت شعر امروز پرداخته و خطر کلیشه‌گرایی، تقلید و بی‌روحی در شعر مدرن فارسی را هشدار می‌دهد؛ در نهایت چنین می‌گوید: «شعر باید از جان برخیزد، نه از دستور زبان».

نقد ادبی، قطعه‌ای مهم از کتاب قطعات است. سیروس شمیسا در این بخش از کتاب خود با زبانی ساده اما دقیق، به بررسی آثار، سبک‌ها و نظریه‌های رایج می‌پردازد. او با شوخ‌طبعی و سادگی ذاتی خود، نقد ادبی را به گفت‌و‌گویی زنده و انسانی تبدیل می‌کند که برای همگان جذاب است. نقدهای شمیسا بیشتر از جنس «نظرگاه» هستند تا «قضاوت». همین باعث می‌شود که خواننده احساس نزدیکی بیشتری با متن داشته باشد. او با ارائه‌ی نقل قول‌هایی از سارتر، رولان بارت و دیگر اندیشمندان، نقد ادبی را از قالب خشک و آکادمیک بیرون می‌کشد و آن را به عرصه‌ی تجربه و تأمل شخصی وارد می‌کند.

سیروس شمیسا که یکی از پیشگامان سبک‌شناسی در ادبیات ایران است، در کتاب قطعات به بررسی عناصر سبکی در شعر و نثر فارسی می‌پردازد. او گاه از سبک فردوسی، حافظ یا سعدی سخن می‌گوید و گاه به تفاوت‌های سبک‌های کلاسیک و نو اشاره می‌کند. تحلیل‌های او، هرچند کوتاه، سرشار از نکته‌اند و می‌توانند سرنخ‌هایی برای پژوهش‌های عمیق‌تر باشند. باید از انتشارات مروارید برای چاپ و انتشار این اثر پژوهشی پرمغز، سپاس‌گزار باشیم.

کتاب قطعات برای شما مناسب است اگر

• آثار جستارمحور و پژوهشی در رابطه با نقد ادبیات و شعر فارسی برای شما جذاب است.
• به دنبال یک جستار ادبی بی‌پیرایه هستید که در آن مباحث مهمی مانند شعر، سبک‌های ادبی و نقد ادبی گنجانده شده باشد.
• مخاطب سیروس شمیسا هستید و حس می‌کنید جای این کتاب ادبی مهم در کتابخانه‌ی شما خالی است.

در بخشی از کتاب قطعات: شعر و شاعری، نقد ادبی، سبک شناسی می‌خوانیم

می‌توانیم بگوئیم که عشق یا محبت یا لطف و نظایر آن باید خودشان باشند؟ زیرا این لغات معقول و ذهنی هستند و مثل باد یا باران محسوس و عینی نیستند که خودشان را تصوّر کنیم. در این صورت حتماً با استعاره روبرو خواهیم بود. مثلاً عشق یا خانمان‌سوز است (آتش) یا لطیف و روح‌انگیز است مثل باران و امثال آن. مثلاً بایزید بسطامی گفته است «گفت (بایزید) به صحرا شدم عشق باریده بود و زمین تر شده چنان‌که پای مرد به گِلزار فرو شود پای من به عشق فرو می‌شد». در اینجا عشق باران است.

«درست برعکس نثر، نشانۀ شاعرانه می‌کوشد تمامی نیروی بالقوّۀ مدلول را فرا بخواند تا سرانجام به‌گونه‌یی کیفیت متعالی شیئی و معنای طبیعی آن (و نه انسانی آن) دست یابد... این اعتقاد که فقط شعر خود چیز را درمی‌یابد از همین‌جا ناشی می‌شود... شعر وضعیت برعکس اسطوره را به خود می‌گیرد: اسطوره یک نظام نشانه‌شناسیک است که ادّعای فرارَوَی از نظام واقعیت ندارد. شعر نظام نشانه‌شناسیکی است که ادعای بازگشت به نظام جوهری را دارد». یعنی اسطوره و شعر هر دو در زبان اتفاق می‌افتند و تبدیل به نشانه‌ها می‌شوند، امّا در اسطوره به نشانه‌ها به‌عنوان خود نشانه توجه داریم، امّا در شعر آن اصل طبیعی را که نشانه از آن نمایندگی می‌کند در نظر داریم.

امّا سخن گفتن از آن اصل طبیعی، دشوار است و طبیعی نیست و نظام متعارف زبانی را به‌هم می‌ریزد. در زبان‌ عادی وقتی می‌گوئیم باران می‌بارد لفظ باران نشانۀ جوهر باران واقعی است امّا آن نیست. آن باران حقیقی باران بما هو باران صفات و حالات و جزئیاتی دارد که ممکن است هنوز در زبان متعارف بیان نشده باشد. مثلاً بنا به شناخت و تجربۀ تو ممکن است فقط بر سر تو ببارد، چند سال یکریز ببارد، بتواند تو را هم به باریدن بکشاند و نظایر این.

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
کتاب اول: در شعر و شاعری
کتاب دوم: در نقد ادبی
کتاب سوم: در سبک‌شناسی
فهرست منابع
نام‌نامه