معرفی و دانلود کتاب فهرست‌نویسی و رده‌بندی منابع اطلاعاتی

معرفی کتاب فهرست‌نویسی و رده‌بندی منابع اطلاعاتی

کتاب فهرست‌نویسی و رده‌بندی منابع اطلاعاتی نوشته‌ی زهیر حیاتی و طاهره جوکار به بررسی مواردی اعم از فهرست‌نویسی منابع الکترونیکی، رده‌بندی کتابخانه کنگره و گسترش ایرانی رده کنگره آمریکا می‌پردازد.

فهرستنویسی، رده‌بندی و نمایه‌سازی بخش‌هایی کوچک از فرآیند بزرگ‌تری است که کنترل کتابشناختی نامیده می‌شود. اسونونیوس کنترل کتاب‌شناختی را «مهارت یا هنر سازماندهی دانش به منظور بازیابی آن» تعریف می‌کند. در تعریفی دیگر ریچارد اسمیر اگلیا آن را «ایجاد، ذخیره، تغییر و اصلاح و بازیابی اطلاعات کتاب‌شناختی» می‌داند. بر این اساس می‌توان گفت هر فردی که برای دستیابی به اطلاعات کتاب‌شناختی مقالات و کتاب‌های موجود در یک پایگاه اطلاعاتی و سایر منابع حاوی اطلاعات در یک موضوع مشخص یا نویسنده خاص تلاش کند، فرایند کنترل کتاب‌شناختی را در حوزه کوچکی از دنیای اطلاعات تجربه کرده است. با بزرگ و بزرگ‌تر شدن دایره این حوزه نیاز به دانش و مهارت ویژه برای دسترسی و استفاده مؤثر از پایگاه‌های اطلاعاتی نیز بیشتر خواهد شد.

کنترل کتابشناختی نیازمند الگوهای مشترک بین کتابخانه‌ها و نظام‌های اطلاعاتی است. باید کمی به عقب بازگشت؛ به اواخر قرن 19، زمانی که کتابداران صاحب این دیدگاه شدند که ارتباط بیش‌تر و همکاری بین کتابخانه‌ها مزایای زیادی خواهد داشت. اولین گام در سازماندهی، در فهرست‌نویسی و کدگذاری‌های مشترک برداشته شد. در ابتدا، بیش‌تر جنبه‌های اقتصادی این همکاری‌ها مد نظر کتابخانه‌ها بود. اما با گسترش ناگهانی و انفجار‌گونه اطلاعات اهمیت آن در زوایای مختلف فعالیت‌های کتابخانه آشکارتر شد.

مسلما اولین گام برای هر همکاری و استفاده مشترک کتابخانه‌ها و کاربران از منابع اطلاعاتی، وجود استاندارد در روش ذخیره و بازیابی اطلاعات بود تا یکدستی ایجاد شود. این امر با ورود مؤسسات و انواع پایگاه‌های اطلاعاتی غیر‌انتفاعی به عرصه کتابداری اهمیت بیش‌تری یافت. از این رو از اواخر قرن 19 به تدریج استانداردهای متعددی برای کنترل کتاب‌شناختی معرفی و استفاده شد. در کنار آن‌ها استانداردهای خاص‌تری نیز برای توصیف منابع اطلاعاتی و اعمال کنترل مستندات خلق شد. امروزه بدیهی است که یک کتابخانه یا هر نظام اطلاعاتی دیگر برای کنترل کتاب‌شناختی مجموعه خود باید از استانداردهای فوق به صورت منطقی استفاده کند.

کنترل کتاب‌شناختی بوسیله ابزارهای کتابشناختی صورت می‌گیرد که در آن قطعه‌های اطلاعاتی توسط پیشینه‌های کتاب‌شناختی نشان داده می‌شود. پیشینه‌های مذکور، شناسه‌های اطلاعاتی، پیشینه‌های میانجی یا ابرداده نیز نامیده می‌شوند. ابزارهای کتاب‌شناختی که امروزه ابزارهای بازیابی نیز خوانده می‌شوند شامل کتابشناسی‌ها، نمایه نامه‌ها، فهرست‌ها، ثبت نامه‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی و موتورهای جستجو هستند. دیجیتالی شدن منابع اطلاعاتی، بر ابزارهای کتاب‌شناختی و اولویت بکارگیری آن‌ها تأثیر به سزایی گذاشت و نقش آن‌ها را در بازیابی اطلاعاتی متحول ساخت.

مخاطب این کتاب در مرتبه نخست جامعه کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و در مرتبه بعد کلیه علاقه‌مندانی است که می‌خواهند در مباحث مربوط به سازماندهی منابع اطلاعاتی دانش خود را گسترش دهند. گرچه این کتاب به عنوان یک کتاب درسی نوشته نشده است ولی فصول متنوع و گسترده آن می‌تواند نیاز بسیاری از دروس سازماندهی منابع اطلاعاتی در دانشگاه‌ها را پوشش دهد. برای همه فصولی که جنبه عملی پیدا می‌کنند تمرین‌های خاصی طراحی شده است که قابل استفاده در برنامه‌های آموزشی می‌باشند.

نوزده فصل کتاب در چهار بخش مقدمات، توصیف منابع اطلاعاتی، دسترسی و کنترل مستندات، سازماندهی موضوعی منابع اطلاعاتی و رده‌بندی منابع اطلاعاتی گنجانده شده است. در بخش مقدماتی فصول کنترل کتابشناختی: مفهوم، روش‌ها و ابزار و قواعد فهرستنویسی: گذشته، حال و آینده قرار داده شده است. بخش توصیف منابع شامل فصول توصیف ظاهری، تحولات آینده در قواعد فهرست‌نویسی، فهرست‌نویسی منابع الکترونیکی و کدگذاری است. بخش دسترسی و کنترل مستندات شامل فصول انتخاب نقاط دسترسی، کنترل مستندات، سرعنوان‌های تنالگانی و عناوین قراردادی است. بخش سازماندهی موضوعی منابع اطلاعاتی شامل فصول دسترسی موضوعی، فهرست سرعنوان‌های موضوعی فارسی، سرعنوان‌های موضوعی کنگره و سرعنوان‌های موضوعی سیرز است. بخش پایانی کتاب که رده بندی منابع اطلاعاتی نام گرفته است شامل فصولی درباره رده‌بندی، رده‌بندی دهدهی دیوئی، رده‌بندی کتابخانه کنگره، گسترش‌های ایرانی رده‌بندی کتابخانه کنگره و سایر طرح‌های رده‌بندی است.

در بخشی از کتاب فهرست‌نویسی و رده‌بندی منابع اطلاعاتی می‌خوانیم:

زمانی که نتوان محتوای فکری اثری را در قالب یک واژه یا عبارات منفرد توصیف نمود، روش‌های ترکیب مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد که یکی از آن‌ها استفاده از تقسیمات فرعی برای سرعنوان‌ها است. تقسیمات فرعی، به منظور ایجاد نظم فرعی در سرعنوان‌ها و نشان دادن جنبه‌های مختلف یک موضوع به کار می‌روند. در سرعنوان‌های موضوعی کنگره تقسیمات فرعی نیز بر اساس پشتوانه انتشاراتی اضافه می‌شوند. در زیر هر موضوع سرعنوان‌های فرعی پذیرفته شده به صورت برجسته چاپ شده‌اند و سرعنوان‌های پذیرفته نشده با قلم نازک، دقیقاً مانند سرعنوان‌های اصلی.

تقسیمات فرعی در سرعنوان موضوعی کنگره با خط تیره مشخص می‌شوند. تقسیمات فرعی که در سطح دوم تقسیمات فرعی قرار می‌گیرند با دو خط تیره نمایش داده می‌شوند و به همین ترتیب، تقسیمات فرعی‌تری روی سرعنوان اعمال می‌شوند. در متن چاپی سرعنوان‌های موضوعی کنگره، سرعنوان اصلی در مقابل تقسیمات فرعی تکرار نمی‌شود لیکن در نسخه web classification آن، سرعنوان اصلی را در جلوی تمامی تقسیمات فرعی مشاهده می‌نمایید. در نسخه مارک سرعنوان‌های موضوعی کنگره نیز برای تمامی تقسیمات فرعی یک پیشینه مستند موضوعی جداگانه ساخته می‌شود.

فهرست مطالب کتاب

آغاز سخن
بخش
مقدمات
فصل 1: کنترل کتابشناختی: مفهوم، روش‌ها و ابزار
فصل 2: قواعد فهرست‌نویسی: گذشته، حال و آینده
فصل 3:‌ توصیف ظاهری
فصل 4: تحولات آینده در قواعد فهرست‌نویسی
فصل 5: فهرست‌نویسی منابع الکترونیکی
فصل 6: کدگذاری
فصل 7 : انتخاب نقاط دسترسی
فصل 8: کنترل مستندات: نام‌ها
فصل 9: سر عنوان‌های تنالگانی (سازمانی)
فصل 10: عناوین قراردادی
فصل 11: تحلیل موضوعی
فصل 12: فهرست سرعنوان‌های موضوعی فارسی
فصل 13: سرعنوان‌های موضوعی کتابخانه کنگره
فصل 14: سرعنوان‌های موضوعی سیرز
فصل 15: رده‌بندی
فصل 16: رده‌بندی دهدهی دیویی
فصل 17: رده‌بندی کتابخانه کنگره
فصل 18: گسترش ایرانی رده کنگره آمریکا
فصل 19: سایر طرح‌های رده‌بندی
پیوست یک: پاسخ تمرین‌ها
پیوست دو: نمونه رده کولن
منابع و مأخذ
نمایه