معرفی و دانلود کتاب تحول و دلواپسی در تاریخ اسلام

معرفی کتاب تحول و دلواپسی در تاریخ اسلام

محمدرضا کلان فریبایی در کتاب تحول و دلواپسی در تاریخ اسلام رویکردی را بررسی کرده است که در شیوه صدور اسلام می‌تواند تهدیدها را به فرصت تبدیل کند و تحول زیادی در میان جنبش‌های اسلامی بیافریند.

نوگرایی پیوسته در جهان اسلام و جوامع اسلامی، از زمان تاسیس وجود داشته است؛ به ‌ویژه در دویست سال اخیر، جهان اسلام در مواجه با تمدن معاصر غرب، نوگرایی در میان نخبگان و روشنفکران را بیشتر تجربه کرده است. نخبگان سیاسی در جهان اسلام به‌عنوان یک آرمان به دنبال اصلاح عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و سپس فرهنگی و اقتصادی بوده‌اند. در سده اول تاریخ اسلام، تقابل دو جریان اصلی در برابر یکدیگر، همواره انرژی جامعه را فعال کرد. پیامبر اکرم در زمان حیات خود موفق شد، دولت مدینة النبی را با مشارکت بیست قبیله قریش و چند قبیله انصار مدینه، ساماندهی کند و تمدن اسلامی را بر اساس ارزش‌های اصول اسلامی با مشارکت حداکثری بنیان‌گذاری کند.

بعد از رحلت آن حضرت، تعارض در عرصه سیاسی و تاکید قبایل بر سهم‌خواهی، روند حرکت نظام سیاسی جامعه را بحرانی کرد و تفرقه و اختلاف را دامن زد. در این میان جریانی که خواهان استمرار حاکمیت نظام الهی بود، همواره تلاش کرد با اصول‌گرایی مبتنی بر قرآن و سنت پیامبر اکرم، جامعه اسلامی نو تاسیس را به عنوان اقلیت درجهان اسلام به سمت آرمان‌های اسلامی سوق دهد. در مقابل، جریان دوم خواهان تفسیر آزادی خواهانه از مکتب اسلام بود و تلاش کرد با تمسک به قرآن به ‌عنوان تنها منبع نجات بخش، سیاست‌های خود را در عرصه حاکمیت اجرایی کند. به همین علت نظام سیاسی خلافت که اکثریت جهان اسلام را تشکیل می‌دهد به‌عنوان نظریه سیاسی جدید، در جامعه اسلامی پایه‌گذاری شد.

در طول تاریخ اسلام، حوادث بسیار مهم و متعددی در دل دو جریان اقلیت و اکثریت یاد شده به وقوع پیوسته و حوادث پُرهزینه‌ای رخ داده است. در فرایند انفکاک و اصطحکاک‌های دو جریان یاد شده، جریان سومی نیز با هدف ایجاد نظام استبدادی و سلطنتی، مبتنی بر مبانی برون‌دینی از سوی بنی امیه شکل گرفت که ناسازگاری خود را با دو نظریه سیاسی ولایت و خلافت، ظهور کرد. سیاست فتوحات قهری، در تقویت کارکرد، نظریه خلافت و سپس نظام سلطنت، به منظور گسیل انرژی اصلی جامعه به سمت مناطق فرامرزی و درگیر شدن با مشکلات در بیرون از جامعه اسلامی، بسیار موثر شد و استراتژی اصلی خلفا تلقی گردید. به اعتقاد محمدرضا کلان فریبایی، سیاست فتوحات قهری تضاد آشکاری با مبانی قرآن و سنت پیامبر اکرم داشت و بحران صدور اسلام را در ابعاد بین المللی فراهم ساخت؛ به ‌گونه‌ای که جهان اسلام هنوز، گرفتار چالش‌های آن است.

محمدرضا کلان فریبایی در دوازده فصل تحلیل کاملی از کلیات تاریخ، تحلیل روشمند صدور و گسترش اسلام، تشکیل دولت در اندیشه سیاسی اسلام، دفاع و جهاد و ... ارائه داده و در پایان هر فصل پرسش‌ و فعالیت‌هایی علمی را نیز مطرح کرده است.

در بخشی از کتاب تحول و دلواپسی در تاریخ اسلام می‌خوانیم:

در بحث پیرامون «تحولات اجتماعی» دو پرسش مطرح است: یک پرسش در زمینه ویژگی معرفت‌شناسی و روش شناختی مطالعات مربوط به انقلاب و تحولات اجتماعی و پرسش دیگر در زمینه عوامل محرک تغییر و تحولات اجتماعی است. دراین‌باره که بحث مربوط به «تغییر و تحولات اجتماعی» در کدام رشته از شاخه‌های علوم انسانی و اجتماعی بررسی می‌شود، تا کنون پاسخ روشنی داده نشده است. دانشمندان رشته‌های مختلف، تغییر اجتماعی را از وجوه گوناگون بررسی کرده‌اند. فلاسفه سیاسی از منظر «خیر و شر» و تامین سعادت انسانی به سیاست و قدرت می‌نگرند؛ در جایی که تامین خیر، عدالت، آزادی و سعادت به خطر افتد، اطاعت از قدرت را جایز نمی‌دانند و برخی از آن‌ها توصیه به انقلاب اجتماعی می‌کنند. کسانی مانند جان لاک، ژرژ سورل و ژان پل سارتر، در همین گروه قرار می‌گیرند.

از میان متفکران مسلمان می‌توان از آیت‌الله نائینی، امام خمینی و مرتضی مطهری یاد کرد. فقهای مسلمان نیز همواره نگاه هنجاری و ارزشی به انقلاب داشته و دارند. گروه دیگر از دانشمندان از زاویه جامعه‌شناسی سیاسی به تغییرات ساختاری نگریسته‌اند. نظریه «بسیج سیاسی» چارلز تیلی که در اصل مأخوذ از نظریه «تضاد سیاسی» رالف دارندروف است، نظریه «توسعه نا متوازن» هانتینگتون، نظریه «چرخش نخبگان» پارهتو، نظریه «کاریزمای» ماکس وبر، اثر مشهور برینگتون مور با عنوان ریشه‌های اجتماعی دیکتاتوری و دمکراسی و بالاخره نظریه «اسکاچپول» در این گروه قرار می‌گیرد.

فهرست مطالب کتاب

مقدمه مؤلف
فصل اول: کلیات
الف) معنای تاریخ
ب) معانی واژه «فتح»
ج) بازخوانی مفهوم فتوحات
د) تعریف فتوحات
ه‌) فتح قهری در تاریخ‌نگاری
و) تاریخ تحلیلی و اقسام تاریخ
1. تاریخ نقلی
2. تاریخ تحلیلی (علمی)
3. فلسفه تاریخ
ز) تحول و تغییر در تاریخ
ح) عناصر حرکت تاریخ
ج) نقش پیامبر اسلام در تغییر تاریخ
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل دوم: تحلیل روشمند صدور و گسترش اسلام
الف) روش‌های پیامبر
1. همراهی با مخاطب
2. هدایت فکر و اندیشه
3. همسویی اصول اسلامی و حقوق بشر
4. ایجاد زمینه‌ فکری
5. تبشیر وتبذیر
6. روش تألیف قلوب
7. دیدار و گفت‌وگو
8. ارسال نامه به سران
9. بهره‌گیری از صلح
ب) نقد و ارزیابی
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل سوم: تشکیل دولت در اندیشه سیاسی اسلام
الف) تحلیل وضعیت سیاسی و اجتماعی دولت‌های صدر اسلام
ب) رهبری سیاسی
1. قرآن و رهبری سیاسی پیامبر
2. مسئولیت‌ اجتماعی پیامبر
3. اختیارات مالی پیامبر
4. مسئولیت مسلمانان
5. ساختار سازمانی دولت
6. مهم‌ترین اصول سازماندهی
ج) واکنش مخالفان پیامبر
د) نخستین دولت خلافتی
ه‌) دومین دولت خلافتی
و) سومین دولت خلافتی
ز) بازگشت جامعه به دولت امام علی
1. بزرگ‌ترین معلم وحدت
2. تفاوت بین خلفا و معاویه
ح) مجاهدت‌ پیامبر و فتوحات قهری
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل چهارم: کارگزاران فتوحات قهری
الف) دفاع و جهاد در اسلام
ب) عناصر سامان‌بخش جنگ‌ها
ج) تئوری‌پردازان اصلی فتوحات
1. خالد‌بن ولید
2. مثنی‌بن حارثه شیبانی
3. جَریر‌بن عبدالله بَجَلی
4. خالد‌بن سعید‌بن عاص
5. معاذ‌بن جبل
6. ابوعبیده جرّاح
7. مغیرۀ‌بن شَعبَه
8. عیاض‌بن غنم الفِهری
9. معاویۀ‌بن ابی‌سفیان
10. عبدالله‌بن سعد‌بن ابی‌سرح
11. جریان ارتداد و اختلاف سران
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل پنجم: فتوحات قهری در مرکز، شمال شرقی و شرق
الف) فتوحات در جزیرۀالعرب (مدینه، مکه و یمن)
ب) شیوه خالد‌بن ولیددربرابرارتداد
ج) ارتش دولت نخست درشامات
د) فتوحات در قلمرو روم شرقی
ه‌) تهاجم دولت خارجی به مسلمانان
و) فتوحات در مرزهای ساسانیان (عراق و ایران)
پرسش‌ها
فصل ششم: فتوحات در آفریقا، اروپا و مدیترانه
الف) فتوحات در افریقیه
1. گسترش اسلام در افریقیه
2. فتوحات و معاویۀ‌بن ابوسفیان
3. لیبی و تونس
4. الجزایر
5. مغرب
ب) گذری بر روم غربی (غرب قاره اروپا)
1. ورود فاتحان به روم غربی
2. فتح سَقَلیّه
3. فتح قبرس
4. فتح جزیره رَودِس
5. فتوحات قهری در جزیره ایبری (اندلس)
6. دولت قرطبه و چالش‌های پیش رو
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل هفتم: فتوحات در مدیترانه، شرق اروپا و آسیا
الف) فتوحات در منطقه روم شرقی (شرق اروپا)
ب) سلطان محمد فاتح و شهر قسطنطنیه
ج) نقد و ارزیابی
پرسش‌ها
فصل هشتم: دیدگاه مورخان مسلمان
الف) انگیزه فتوحات؛ تاریخ نگاران و خاورشناسان
1. انگیزه فتوحات از دیدگاه مورخان اسلامی
یکم: بلاذ‌ری در فتوح البلدان
دوم: واقدی در فتوح الشام
سوم: محمد‌بن جریر طبری
چهارم: ابن اعثم کوفی
پنجم: ابن خلدون
2. فتوحات از دیدگاه خاورشناسان
یکم: شکیب ارسلان
دوم: جوزف رنو، مورخ فرانسوی
سوم: سِر توماس آرنولد
چهارم: دیدگاه جرجی زیدان
3. آیات جهادی و خاورشناسان
نقدی بر دیدگاه خاورشناسان
ب) نقد و ارزیابی
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل نهم: بررسی مواضع امام علی
الف) بررسی نقش و حضور امام علی
ب) منابع تاریخی اهل سنت
ج) حضور اصحاب امام علی در فتوحات
د) نقد و ارزیابی
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل دهم: پیامدهای فرهنگی
الف) فتوحات قهری؛ره‌آورد
ب) بینش و انگیزه در فتوحات قهری
ج) پارادوکس در مسیر آرمان‌ها
د) جامعه مادران غیر مسلمان
ه‌) پیدایش پدیده چند فرهنگی
و) فتوحات و بحران اندیشه
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل یازدهم: ره‌آورد سیاسی
الف) نخستین درگیری بر سر غنایم
ب) تمرکززدایی و تجزیه دولت مرکزی
ج) فرهنگ کاخ‌نشینی
د) برخورد سه عصبیت بزرگ
ه‌) تقلید از ساختار سیاسی
و) حکومت سلطنتی و پادشاهی
ز) توسعه دولت امویان
ح) تحول از فتح قلبی به فتح قهری
پرسش‌ها
فعالیت علمی
فصل دوازدهم: ره‌آورد و پیامدهای اجتماعی
الف) تبارگرایی و چالش قومیتی
ب) تکثیر جمعیت قوم عرب
ج) اختلاط قومیت‌ها
د) ستیزه‌جویی تمدنی
ه‌) تغییر بافت جمعیتی
و) نقد و ارزیابی
پرسش‌ها
فعالیت علمی
پیوست‌ها
سیر تاریخی حاکمیت سیاسی در تاریخ اسلام
کتاب‌نامه