معرفی و دانلود کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی: ظرفیت‌های فراموش شده در ادبیات کودک و نوجوان

معرفی کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی: ظرفیت‌های فراموش شده در ادبیات کودک و نوجوان

کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی، دریچه‌ای تازه از ادبیات کودک و نوجوان را به روی شما می‌گشاید. ناصر شیری زاده بلاسی، مولفه‌های فانتزی در ادبیات عامه‌ی ایران را با تکیه بر دانش نمادشناسی، اسطوره‌شناسی و روانشناسی بررسی می‌کند و از این رهگذر بینشی همه‌جانبه از کارکرد عنصر فانتزی در قصه‌های کهن به دست می‌دهد.

معرفی کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی

کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی، اثری مرجع در حوزه‌ی افسانه‌شناسیِ ایران به حساب می‌آید. ناصر شیری زاده بلاسی، نویسنده‌ی کتاب، این اثر را با هدف استخراج مولفه‌های فانتاستیکِ افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی به رشته‌ی تحریر درآورده است. این رویکرد به شما کمک می‌کند تا با ارزش اندوخته‌ی فرهنگی افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی آشنا شوید.

کتاب با توضیحاتی درباره‌ی ادبیات کودک و نوجوان آغاز می‌شود. ناصر شیری زاده بلاسی، خویشتن‌شناسی، ایجاد علاقه به محیط زیست، نوع‌دوستی، اجتماعی‌سازی کودک و آموزش مفاهیم اخلاقی را به‌عنوان برخی از کارکردهای ادبیات کودک و نوجوان مطرح کرده است. پس از تعریفِ جایگاهِ کودک از منظر نویسنده، بخشی از کتاب به واکاوی نحوه‌ی انتخاب آثار مناسب برای این گروهِ سنی اختصاص یافته است.

اطلاعات کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی با تعریف نمادشناسانه‌ی مفهوم اژد‌ها ادامه پیدا می‌کند. بر اساس این تعریف، اژدها، هیولای افسانه‌ای است که معمولاً در قالب خزنده‌ای با بال‌های بزرگ، سر کاکل‌دار، چنگال‌های ترسناک و دهانی که از آن آتش بیرون می‌آید، در داستان‌ها توصیف شده. در باورهای افسانه‌ای، اژد‌ها، نمادی از شر و گرایش‌های شیطانی است.

ناصر شیری زاده بلاسی برای توضیح مفاهیم این اثر از دیدگاه‌های شخصیت‌های برجسته‌ی علوم مختلف بهره گرفته است. در این زمینه می‌توان به آرای یونگ درباره‌ی اژدها اشاره کرد. از منظر این روانشناس برجسته، نبرد میان قهرمانان و اژدها، مضمونِ پیروزیِ منِ خویش بر گرایش‌های واپس‌گرایانه را آشکار می‌کند. بررسی عناصر فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی از دیدگاه‌های مختلف، به شما کمک می‌کند تا از دریچه‌ی علومی مانند اسطوره‌شناسی، نمادشناسی و روانشناسی، به لایه‌های پنهان تخیلِ جمعی ایرانیان پی ببرید و با نقش حیاتی داستان‌های فانتزی در شکل‌گیری هویت و اخلاقیات آشنا شوید.

سوار بر بالِ سیمرغ؛ گذری بر مفاهیمِ ماورایی در افسانه‌های کهن ایرانی

در ادامه‌ی کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی، مفهوم اشیاء جادویی در دنیای افسانه‌ها بررسی شده است. به گفته‌ی ناصر شیری زاده بلاسی، اشیاء و ابزارهای جادویی در فضای افسانه، صرف‌نظر از تقویت جنبه‌ی خیالی داستان، پیام‌هایی برای خواننده یا شنونده‌ی قصه دارد. یکی از مهم‌ترین پیام‌های اشیاء جادویی در افسانه‌ها، تاکید بر این نکته است که انسان‌های ضعیف، محکوم به شکست نیستند. در دنیای قصه‌ها، یک انسان کاملاً معمولی، با کمک یک ابزار جادویی به لشکری شکست‌ناپذیر دسترسی پیدا می‌کند که هیچ دشمنی یارای مقابله با آن را ندارد.

ناصر شیری زاده بلاسی، به بررسی اشیاء جادویی رایج در افسانه‌های ایرانی توجه نشان داده است. جعبه، پَر، چراغ، آینه و عصا، در بسیاری از داستان‌های فانتزی ایرانی، کاربردهای جادویی دارند. آشنایی با این مفاهیم باعث می‌شود تا در جریان نقش ابزارهای خیال‌انگیز در ناخودآگاه جمعیِ ایرانی‌ها برای غلبه بر ناتوانی‌های بشری قرار بگیرید. رمل و اسطرلاب، نداهای غیبی، نامرئی شدن، سیمرغ، مرغ توفان، دعا و نفرین، برخی دیگر از مفاهیمی است که ناصر شیری زاده بلاسی در این اثر به نقش آن‌ها پرداخته.

این کتاب پژوهشی را انتشارات نیش، چاپ و روانه‌ی بازار کرده است.

کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی برای شما مناسب است اگر

• به دنبال منبعی برای آشنایی با اسطوره‌شناسی در داستان‌های فانتزی ایرانی می‌گردید.
• پژوهشگر ادبی هستید و می‌خواهید با معنای پنهانِ نهفته در عناصر فانتزیِ داستان‌ها آشنا شوید.
• در پی درک پیوند میان اسطوره‌های باستان و نمادهای عامیانه در ادبیات فانتزی کودک‌ و نوجوان هستید.

در بخشی از کتاب فانتزی در افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی: ظرفیت‌های فراموش شده در ادبیات کودک و نوجوان می‌خوانیم

حکمرانی بر دیوها

در افسانه‌های عامیانه و ادبیات رسمی رابطه‌ی میان موجودات فراواقعی قابل تأمل است. این موجودات به شکل‌های مختلفی با هم ارتباط دارند. گاه این ارتباط از نوع دشمنی و تقابل است؛ یعنی بسیار می‌بینیم که مثلا دیوها در یک سو لشکری تدارک دیده‌اند و در مقابل لشکر پریان صف‌آرایی کرده و آماده‌ی نبردی سهمگین هستند.

نوع دیگر ارتباط، ازدواج است؛ به دیگر سخن دیوها پریان را دزدیده و آنان را به ازدواج وادار می‌سازند.

سومین نوع ارتباط بین این موجودات، در خدمت داشتن و خدمتگزاری است؛ بنابراین می‌بینیم که دیوها در میان لشکر خود گروهی از اجنه یا پریان را به‌عنوان سرباز دارند و گاه پریان از دیوها به‌عنوان خادم و نوکر استفاده می‌کنند. در آخر باید گفت دیوها معمولا به دو شکل در خدمت پریان هستند؛ نخست در قالب خدمتکار و نوکر، و دوم به شکل نیروهای جنگاور.

«پی برد آدمی که این کار را کرده و نشانی خودش را هم داده، باید مرد پر دل و جرأتی باشد. رفت و به تمام دیوها دستور داد آماده‌ بشوند تا بروند فلان شهر و اسب گل بدن و پسری را که اسبه را دزدیده، با خودشان بیاورند... دختر شاه پریان بیرون شهر اردو زد» (اسب گل بدن، ج2: 275).

اعتقادات و باورها

پریان نیز همچون آدمیان باورها و اعتقاداتی دارند که برخی از آن‌ها خرافی است

فهرست مطالب کتاب

پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: اژدها
محل زندگی
شکل و ظاهر
اعمال و کنش‌ها
فصل دوم: اشیاء جادویی
خواص جادویی اشیاء
فصل سوم: اولیاء الهی
گونه‌های یاری‌رسانی
فصل چهارم: پریان
ویژگی‌های خاص پریان
الف. خاصیت‌های جادویی اعضای بدن
ب. بوی بدن خاص
ج. خواب طولانی
د. قدرت بدنی بالا
ه. مرگ و زندگی ویژه
و. راستگویی
ز. حکمرانی بر دیوها
ح. اعتقادات و باورها
ط. غذای مانند آدمیزاد
ی. پریان جلد دارند
ک. ظاهر شدن
محل زندگی
اعمال
بخش نخست: تغییر شکل (دگردیسی)
بخش دوم: خبر از غیب و پیشگویی
بخش سوم: جادوگری
بخش چهارم: اعمال عادی (شبه انسانی)
ارتباط با انسان
فصل پنجم: انسان‌نماها و موجودات عجیب
معرفی موجودات عجیب
فیل گوش
بلندپا
آبخور / آبکش / دریاخور
طبل‌زن
فلاخن‌انداز
کوتوله
آدمخوار
مردمان دریا
آردخور
درخت‌کن
آهوگیر
گردن فولاد
تن نسوز
کوه‌کن
موجود ناشناس
لجن‌خور
سرماخور
شلنگ‌انداز
نیمه‌آدم‌ها
موجودات ترکیبی
فصل ششم: جادوگر، جادو و طلسم
جادوگر
شناخت فرایند جادو و طلسم
ابزار و روش‌های جادو
مقاصد جادو و طلسم
انواع جادو و طلسم
جادوهای جابه‌جایی
جادوهای تغییر و تبدیل
جادوهای ترسناک
دیگر انواع جادو
رفع جادو و طلسم
فصل هفتم: گنج
نقش حیوانات در یافتن گنج
نقش انسان‌ها در یافتن گنج
نقش خواب در یافتن گنج
محل گنج
فصل هشتم: پیشگویی
درباره‌ی پیشگویی
پیشگوها
ابزار پیشگویی
کتاب
لوح
رمل
رمل و اسطرلاب
آینه
تقویم
شن گودال
گوی
جمجمه
نشانه‌ها
ویژگی‌های پیشگویی
مقاصد پیشگویی
فصل نهم: درختان و میوه‌ها
گیاهان و درختان
میوه‌ها
فصل دهم: حوادث و اتفاقات
نورانی شدن صورت
حرف زدن و اعمال خارق‌العاده‌ی اشیاء بی‌جان
زنده شدن مرده
تولدهای عجیب
تغییر محیط
نداهای غیبی
تجسمِ انسانیِ مفاهیم و فصل‌ها
احضار مردگان
حوادث مرتبط با خون
دیگر اتفاقات عجیب
فصل یازدهم: جن
ویژگی‌های عمومی جن
محل زندگی
اعمال و توانایی‌ها
ارتباط با انسان
فصل دوازدهم: دیو
شکل و ظاهر دیو
الف. صورت
ب. سر
ج. بدن و هیکل
محل زندگی
اعمال و توانایی‌ها
الف. تبدیل هیئت
ب. جادوگری
ج. حمله به شهرها
د. جعل ‌نامه
ه. پرواز
و. نامرئی شدن
ز. قلیان کشیدن
ح. تغییر اندازه بدن
ط. دوشیدن شیر
ی. خواندن ذهن
غذا
فصل سیزدهم: مکان‌ها
مکان‌های جادویی در افسانه‌ها
دریاها و چشمه‌ها
کوه‌ها
شهرها
مکان‌های دیگر
فصل چهاردهم: حیوانات
حیوانات یاری‌رسان
تصویر خارق‌العاده‌ و جادویی
سیمرغ
بلبل
اسب
مرغ توفان
کلاغ
سگ
مرغ سخنگو
شیر
مورچه
طاووس
خرس
مار
ماهی
آهو
رَخ
الاغ
دارکوب
خروس
قورباغه
پرنده / کبوتر
گاو
موش
فصل پانزدهم: دعا و نفرین
ویژگی‌های دعا
الف. اجابت آنی
ب. اجابت با تأخیر
ج. اجابت مشروط
فصل شانزدهم: زنگی کرامات فرشتگان
زنگیان
ویژگی‌های زنگیان
کرامات
فرشته
دگردیسی (تغییر هیأت)
فصل هفدهم: غول
محل زندگی
اعمال
ویژگی‌های جسمانی
غذا
دیگر موارد
فصل هجدهم: خواب
انواع خواب
فصل نوزدهم: دگردیسی
پیوست نخست: اتفاقا همه چیز واقعی است!
پیوست دوم: آیا پادشاه همان پدر است؟
پیوست سوم: من کتابی جز کلیله‌ودمنه نمی‌شناسم
پیوست چهارم: از ماست که بر ماست
منابع