معرفی و دانلود کتاب از ستیز تا ستایش: فردوسی و شاهنامه به روایت شاعران ایران از فرخی سیستانی تا شفیعی کدکنی

معرفی کتاب از ستیز تا ستایش: فردوسی و شاهنامه به روایت شاعران ایران از فرخی سیستانی تا شفیعی کدکنی

از روزی که فردوسی به بارگاه محمود غزنوی پا گذاشت، ادیبان به دو دسته‌ی دوستدار یا دشمن او تقسیم شدند. نقد بی‌رحمانه یا تعصب کورکورانه بر این شاهکار از همان ابتدا محل جدل بود و اکنون نیز هست. کتاب از ستیز تا ستایش نوشته‌ی نیما مظاهری ما را به قرن چهار می‌برد؛ دوره‌ی جدی‌ترین مخالف فردوسی، یعنی فرخی سیستانی. این اثر، روند تغییر موضع و دیدگاه جریان اصلی اساتید ادبیات فارسی را در دوره‌های مختلف نسبت به فردوسی برای ما روشن می‌سازد. برخی از منتقدان و ادیبان در مسیر مخالفت با شاهنامه قدم برداشته‌اند و برخی دیگر این اثر را گرامی می‌دارند. کتاب حاضر نظرات هر دو گروه را در اختیار خوانندگان گذاشته است.

درباره‌ی کتاب از ستیز تا ستایش

شاید برایتان کمی عجیب باشد اگر بدانید شاهنامه‌ی فردوسی تا قرن هفتم چندان مورد توجه و مقبول نبوده و کمتر ادیب و شاعری این اثر را گرامی می‌داشته است. البته این جمله به این معنا نیست که هیچ‌کس از وزن و ارزش شاهکار حکیم ابوالقاسم فردوسی خبر نداشته و آن را تحسین نکرده بود. در قرن پنجم، اسدی طوسی نخستین کسی بود که از شاهنامه‌ی فردوسی به‌عنوان اثری قابل ستایش و ارزنده نام می‌برد و فردوسی را «پاک دست» و اثرش را «سخن‌های نغز» می‌نامید. هرچه از دوران زیست فردوسی به‌سمت امروز می‌آییم، نکوهش و نقد شاهنامه به‌مرور کم و کمتر می‌شود و ستایش و اقتباس از شاهنامه در ادبیات فارسی خود به یک ژانر ادبی تبدیل می‌شود. کتاب از ستیز تا ستایش ما را به‌سراغ شاعران هم‌دوره‌ی فردوسی می‌برد تا با نظرات ایشان درباره‌ی شاهنامه‌ی که امروزه به این شاهکار، در حد معجزه و کتاب مقدس ارج نهاده می‌شود، آشنا شویم. نیما مظاهری ما را به یک دوره‌ی تاریخی وارد می‌کند؛ از عصر غزنویان تا دوره‌ی معاصر و شاعرانی چون اخوان ثالث و شفیعی کدکنی.

گفتا که شه‌نامه دروغ است سر به سر

فرخی سیستانی شاعر دربار غزنویان است. او وظیفه دارد سلطان محمود را راضی نگه دارد و هنگامی که شاهنامه مورد پسند سلطان قرار نمی‌گیرد، فرخی نیز چاره‌ای ندارد جز اینکه در اشعار خود شاهنامه را دروغ بنامد. او در جایی دیگر عنوان می‌کند که: «همه حدیث ز محمودنامه خواند و بس / شاهنامه پس از این هیچ ندارد مقدار». فرخی سیستانی نیز همان‌طور که محمود دوست می‌داشت، ابیات گوناگونی را نیز در تحقیر پهلوانان شاهنامه سروده است. مشخص نیست که واقعاً فرخی سیستانی و عنصری، به‌جهت کسب توجه و موافقت محمود غزنوی، شاهنامه‌ی فردوسی را تخریب می‌کردند یا واقعاً این اثر را کم‌مایه می‌دانستند؛ به‌هرروی کتاب از ستیز تا ستایش نشان می‌دهد که نمی‌توانیم اندیشه و موضع‌گیری این شاعران را که بیشتر سعی داشتند موافقت حاکم زمان خود را جلب کنند، به‌عنوان معیاری برای قضاوت و تحلیل شاهنامه در نظر بگیریم.

شاهنامه محبوب‌ترین تاریخ ادبی ایران

الهام‌گیری از حکیم ابوالقاسم فردوسی، سطوح و شیوه‌های گوناگونی دارد؛ به‌طور مثال اسدی طوسی شاعری است که آن‌قدر شاهنامه را مقبول و محبوب دانسته که کوشیده تا اثری شبیه به آن را بسراید. این علاقه‌مندی و توجه به فردوسی، در دوره‌های گوناگون شعری بسیار متفاوت انجام شده است؛ مثلاً عطار نیشابوری نگاه مثبت و تحسین‌برانگیری نسبت به فردوسی دارد و درباره‌ی او اطلاعاتی را در اختیار پژوهشگران می‌گذارد؛ اما توجه به فردوسی در دوران معاصر و هنگام ظهور شاعران معترض و عدالت‌خواهی همچون میرزاده‌ی عشقی، مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو جلوه‌ای دیگر پیدا می‌کند. برخی از شاعران معاصر به شخصیت‌های شاهنامه به‌عنوان نجات‌دهنده و مسیح زمان خود نگاه می‌کنند. (سخنرانی احمد شاملو در دانشگاه برکلی فارغ از عقاید وی، نشان‌دهنده‌ی مطالعه‌ی دقیق و اندیشه‌ورزی شاملو در باب شاهنامه است.) آن‌ها برای ریشه‌کن کردن ظلم، کاوه و فریدونی را می‌جویند و آرزومند این هستند که بتوانند همچون سیاوش پاک و مانند رستم پیروزمند باشند. کتاب از ستیز تا ستایش روند محبوب شدن حکیم ابوالقاسم فردوسی و چرایی و چگونگی تغییر موضع شاعران از قرون پیش تا دوره‌ی معاصر را به ما نشان می‌دهد.

کتاب از ستیز تا ستایش در انتشارات مروارید منتشر شده است

کتاب از ستیز تا ستایش برای شما مناسب است اگر

• برایتان این سؤال به‌وجود آمده که شاهنامه‌ی فردوسی از چه زمان و چرا به یکی از محبوب‌ترین آثار کلاسیک ادبیات فارسی تبدیل شد.
• مخالفان و منتقدان فردوسی در طول تاریخ ادبی ایران چه کسانی بوده‌اند و منطقشان برای ضدیت با شاهنامه چه بوده است.
• می‌خواهید بدون تعصب و با نگاهی منطقی، آثاری را که شاهنامه در آن‌ها به چالش کشیده شده و از طرف دیگر آثاری را که در تحسین فردوسی و شاهنامه سروده شده‌اند، بخوانید و آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کنید.

در بخشی از کتاب از ستیز تا ستایش: فردوسی و شاهنامه به روایت شاعران ایران از فرخی سیستانی تا شفیعی کدکنی می‌خوانیم

مسعود بن ابراهیم غزنوی سلطنت (492–508 ه. ق) سرود و در ضمن آن داستان رستم و اسفندیار را عیناً از شاهنامه آورده است. این‌که شاعر به‌جای دوباره‌سرودن داستان، عیناً آن را از شاهنامه فردوسی نقل کرده، دلیل انصاف او و نشانهٔ اعتراف به این حقیقت است که نمی‌توانسته آن را بهتر از فردوسی یا برابر با سخن او بسراید.

این موضوع که او نام فردوسی را به‌صورت ساده و بی‌هیچ صفت ستایش‌آمیزی و بدون بزرگداشت او و سخنش آورده، شاید نشانهٔ این باشد که آزردگی از فردوسی بعد از سه نسل هنوز در خاندان غزنوی برجا بوده است. از آن‌جا که ممدوح او نبیرهٔ محمود غزنوی بوده، تعریضی نرم و مبهم به هجوسرایی فردوسی دربارۀ محمود دارد؛ و این ظاهراً نخستین جایی، پیش از چهار مقاله (نظامی) است که اگرچه نه به تصریح، اما به کنایه، به «دار تخت و جهان داورا هج‌نامهٔ فردوسی» اشاره شده و غیرمستقیم از محمود حمایت شده است:

به سر شد کنون نامهٔ شهریار

به توفیق یزدان پروردگار

شها، شهریارا، سرا، سرورا

چو فرمودی‌ام داستانی، بگو را

بگفتم به فرمان فرهنگ‌جوی

فهرست مطالب کتاب

پیش‌گفتار
مقدمه
دورهٔ اول: انکار فردوسی (قرن پنجم)
دورهٔ دوم: پایان انکار و آغاز دیدگاه‌های دوگانه (قرن پنجم و ششم)
دورهٔ سوم: اوج‌گیری افسانه‌سازی‌ها (قرن هفتم)
دورهٔ چهارم: آغاز ستایش و اوج‌گیری تضمین‌ها (قرن هفتم تا دهم)
دورهٔ پنجم: اوج‌گیری مدعیان (قرن دهم تا سیزدهم)
دورهٔ ششم: ستایش (قرن سیزدهم تا اکنون)
واژه‌نامه
فهرست مطلع شعرهایی که در کتاب نیامده‌اند
فهرست منابع
نمایه