زندگینامه عبداللطیف طسوجی
عبداللطیف طسوجی (Abdollatif Tasooji) در خانوادهای مذهبی دیده به جهان گشود. او در شهر طسوج آذربایجان به دنیا آمد و چون پدرش از مجتهدان آن شهر بود، از همان دوران جوانی ادبیات فارسی و عربی را فرا گرفت و خیلی زود به درجهی اجتهاد رسید. علم بالای عبداللطیف طسوجی، محمدشاه را مجاب کرد که تعلیم و تربیت شاهزاده ناصرالدین میرزا را بر عهدهی او گذارد. از آن زمان به بعد، لقب «ملاباشی» (لقبی که به معلمین سلاطین و شاهزادگان میدادند) به نام این فاضل پرآوازه اضافه شد. پس از مشرف شدن طسوجی به حج و عبادت خانهی خدا، او با نام کامل «حاجی ملاباشی طسوجی» شناخته شد.
ترجمهی کتاب هزار و یک شب
ملا عبداللطیف طسوجی به همراه میرزا محمدعلی سروش اصفهانی، در سال 1259 قمری، به دستور شاهزاده بهمن میرزا، پسر چهارم عباس میرزا نایبالسلطنه و برادر محمدشاه قاجار، عهدهدار شدند که کتاب «الف لیلة و لیلة» را از زبان عربی به زبان فارسی ترجمه کنند. عبداللطیف طسوجی نثر این کتاب را به فارسی برگرداند و سروش اصفهانی نیز اشعار فارسی را که خود سروده بود جایگزینِ اشعار عربی موجود در این کتاب کرد. ترجمهی فارسی این اثر گرانبها که با عنوان «هزار و یک شب» شناخته میشود، نخستین بار در سال 1262 قمری، به خط میرزا علی خوشنویس در شهر تبریز چاپ سنگی شد. برای آشنایی با ترجمهی کتاب هزار و یک شب، بخش کوتاهی از آن را در ادامه آوردهایم:
نیز حکایت کردهاند که روزی معاویه در دمشق بر تخت خلافت نشسته بود و از آن مکان منظرهها به هر چهارسوی داشت که نسیم از هر سو به او میوزید. و آن روز، روزی سخت گرم بود که ناگاه مردی را دید که پابرهنه همی آید و از اثر گرما به رنج اندر است. معاویه با حاضران گفت: «آیا خدای تعالی بدبختتر از آن کسی آفریده که در این ساعت گرما به بیرون آمدن محتاج باشد؟ چنانکه این مرد در این ساعت پابرهنه همی آید؟». حاضران گفتند که شاید او به سوی خلیفه همی آید. معاویه گفت: «به خدا سوگند اگر او قصد من کرده باشد، هر آینه او را مال بسیاری دهم و اگر ستمی بر وی رسیده باشد او را یاری کنم. ای غلام، بر در بایست. اگر این اعرابی اجازت خواهد او را جواز ده و از آمدن به سوی من منع نکن.
دیگر نوشتههای عبداللطیف طسوجی
عبداللطیف طسوجی در طول حیات خود، غیر از ترجمهی هزار و یک شب، آثار متعدد دیگری نیز نوشته بود؛ اما متأسفانه بر اثر گذر زمان، تمام نوشتههای او از بین رفته و حتی نام اغلب آنها به دست فراموشی سپرده شده است. کتاب برهان جامع یکی از آثاری است که در برخی از کتب قدیمی (از قبیل کتاب سبکشناسی از ملکالشعرای بهار) به طسوجی نسبت داده شده است. اما بسیاری از منابع، نویسندهی این اثر را میرزامحمدکریم بن مهدیقلی سرابی میدانند.
کتاب کلیله و دمنه از دیگر آثاری است که برخی معتقدند عبداللطیف تسوجی آن را به فارسی ترجمه کرده بود. این اثر بر خلاف کتاب برهان جامع، به احتمال بالا بهدرستی به طسوجی نسبت داده شده است.
کشفالغمه کتابی مشهور در شرح حال و ذکر فضایل چهارده معصوم است که توسط علی بن عیسی اربلی نگاشته شده است. این اثر تاکنون چندین بار به زبان فارسی ترجمه شده است که یکی از آخرین ترجمههای آن را عبداللطیف طسوجی به فرجام رسانده بود. شایان ذکر است که در بین برگهای ترجمهی کشفالغمه توسط طسوجی، نامهای با دستخط وی خطاب بـه ناصرالدین شاه قاجار وجود دارد. این نامه تنها منبع مطمئن از زندگی عبداللطیف طسوجی به شمار میآید.
عبداللطیف تسوجی در شهر کربلا چشم از جهان فرو بست؛ اما تاریخ دقیق درگذشت وی مشخص نیست. طبق استناد به معتبرترین منابعی که درمورد این ادیب بزرگ به جای مانده است، میتوان تاریخ وفات او را بین سالهای 1295ق تا 1296ق دانست.
هزار و یک شب عبداللطیف طسوجی
کتاب هزار و یک شب (One Thousand and One Nights): کتاب هزار و یک شب، با عنوان عربی «الف لیلة و لیلة»، یکی از بزرگترین متون ادبی مشرقزمین و جهان است که از داستانهای افسانهای ایرانی، هندی و عربی تشکیل شده است. قصههای هزار و یک شب را زنی به نام «شهرزاد» برای همسر پادشاهش که «شهریار» نام دارد، روایت میکند. عبداللطیف طسوجی با ترجمهی این کتاب ماندگار، خدمت فوقالعاده و بزرگی به ادبیات فارسی کرد.
اگر قصد مطالعهی کتاب الکترونیک هزار و یک شب یا گوش سپردن به کتاب صوتی هزار و یک شب را دارید، میتوانید این اثر محبوب را در اپلیکیشن کتابراه تهیه کنید.
حقایقی جالب درباره عبداللطیف طسوجی
- همسر عبداللطیف طسوجی زنی باسواد و اهل فضل و ادب بود.
- عبداللطیف طسوجی صاحب کتابخانهای بزرگ و غنی بود که پس از مرگ وی به تاراج رفت.
- پس از مرگ محمدشاه در سال 1264ق، طسوجی از ناصرالدین شاه درخواست کرد که پسرش، مظرفالملک، در رکاب شاه بماند و خود به شهر نجف نقل مکان کند. ناصرالدین شاه به این درخواست طسوجی رضایت داد.