معرفی و دانلود رایگان کتاب نظام معرفتی فقاهت

معرفی کتاب نظام معرفتی فقاهت

کتاب نظام معرفتی فقاهت به قلم محمدتقی اکبرنژاد در دو بخش، مراحل معرفتی انسان یعنی علم و شک را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهد.

بخش اول این کتاب (علم) از دو فصل تشکیل شده که شامل یک بحث کبروی و یک بحث صغروی است. فصل اول دربارۀ معیار حجیت معرفت و حجیت قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی است. نویسنده در فصل اول می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که چه ترازی از معرفت در عالم ماده می‌تواند معیار رد و قبول و شاخص حرکت شما باشد. آیا شما باید منتظر معرفت‌های قطعی باشید یا معرفت‌های پایین دستی نیز می‌تواند ملاک تصدیق قرار گیرد. در فصل دوم، از طرق و ادلۀ تحصیل «قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی» سخن می‌رود. پس از اثبات تراز معرفت مشروع در فصل اول، در این فصل طرق تحصیل آن بررسی می‌شود که بحثی صغروی است.

بخش دوم (شک) نیز در سه فصل تکوین یافته است. فصل اول دربارۀ «شک منجر به خوف» است و در آن از ضرورت احتیاط عند الخوف بحث می‌شود. فصل دوم «شک محض» را بررسی می‌کند. این فصل نشان می‌دهد که اگر مجموع احتمال و محتمل به اندازه‌ای نباشد که بذر خوف را در دل بپاشد، شک محض به منصۀ ظهور می‌رسد که هیچ گونه دلالتی ندارد و چیزی با آن ثابت نمی‌شود. در این صورت، نوبت به برائت و استصحاب و تخییر می‌رسد.

وقتی اثبات چیزی دلیل می‌خواهد، پس شک نمی‌تواند حکمی را بر ذمه مکلف بیاورد. اگر تغییر دلیل می‌خواهد، پس نباید به صرف احتمال از دلیل موجود دست کشید و این چیزی جز استصحاب نیست. اگر بدون دلیل نمی‌توان چیزی را بر چیزی ترجیح داد، پس چاره‌ای جز تخییر نیست.

در بخشی از کتاب نظام معرفتی فقاهت می‌خوانیم:

تنوع نیازهای انسان‌ها و ناتوانی در برآوردن همۀ آن‌ها، او را به زندگی اجتماعی وادار کرده است. زندگی اجتماعی، به معنای تقسیم کارها و تبادل خدمات میان انسان‌هاست و نیازمند اطلاعات و مهارت‌هایی ویژه است که از عهدۀ تک تک انسان‌ها بیرون است. بدین‌رو اعضای آن‌ها بالاضطرار در اطلاعات و مهارت‌های مذکور به همدیگر اعتماد می‌کنند. مثلا ما به شخص مکانیک در اطلاعات و مهارت‌هایش اعتماد می‌کنیم؛ یعنی می‌پذیریم که او دارای مهارت‌ها و اطلاعات لازم برای مکانیکی است.

همچنین‌ حاضریم بدن خود را به جراح ‌بسپاریم که ما را جراحی کند. به دانشمند لغوی در کشف موضوع له الفاظ اعتماد می‌کنیم و... بنابراین یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین راه‌های کشف واقع و رفع نیازها، رجوع به خُبره است. حجیت و مشروعیت قول خبره، از همین اضطرار تکوینی به دست می‌آید. حضرات انبیا و ائمه (ع) نیز مانند سایر انسان‌ها تابع ارادۀ تکوینی پروردگار متعال بوده، در امور مختلف به متخصص مراجعه می‌کردند.

رجوع به خُبره از طرق فهم و کشف دین است. قاطبۀ مردم، احکام شرعی را از فقها می‌گیرند و به واسطۀ ایشان احکام را کشف می‌کنند. فقها نیز در لغت و ادبیات به خبره رجوع می‌کنند و در شناخت ماهیت اشیا و موضوع احکام شرعی، با اهل فن رایزنی می‌کنند. مثلا فقیه بدون شناخت دقیق از بیماری «ایدز» نمی‌تواند حکم به جواز فسخ عقد ازدواج با شخص مبتلا به ایدز بدهد...

هدف از رجوع به اهل فن، به دست آوردن عالی‌ترین معرفت ممکن نوعی در عرصه‌ای است که ما خود قدرت ورود به آن را نداریم. خبره از این نظر شبیه مخبر است و همچون او نیز اطلاعاتی در اختیار ما قرار می‌دهد که خود ما از تحصیل آن عاجزیم. با این تفاوت که در خُبرویت، جنبۀ تخصص و مهارت افراد مورد نظر است، ولی در خبر، انتقال دانسته‌ها.

فهرست مطالب کتاب

سخن نخست
پیشگفتار
درنگی در امارات و اصول عملیه اصول فقه
کتاب حاضر
بخش اول: علم
فصل نخست: معیار حجیت در معرفت
دلیل عقلی
امکان تخفیف به خاطر مصلحت تسهیل
احتیاط به جای عمل بر اساس قوی‌ترین معرفت
دلیل نقلی
ادله شیخ انصاری (ره) ‌ بر نفی حجیت غیر علم
حجیت عقلی ظنون و آثار کاربردی آن
1. کاهش خطا در نتیجه‌گیری، افزایش اتقان ادله و سرعت حل مسائل
2. افزایش گستره حجج
مزایای تعبدی دانستن حجیت ظنون نسبت به نظریه مطلوب
نسبت حجیت قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی با حجیت مطلق ظن
نوعیت
یک. معرفت نوعی
دو. دلیل نوعی
الف. نوعیت در دسترسی و افراد
ب. نوعیت در کشف
دومین تفاوت معرفت نوعی با حجیت مطلق ظنون
مراتب معرفت ممکن نوعی
حجیت اقتضایی
اطمینان کامل و اطمینان مسامحی
تشکیک ادله، از اماره تا اصل عملی
فصل دوم: طرق و ادلۀ تحصیل «قوی‌ترین معرفت ممکن نوعی»
1. طریق عقل
عقل نزدیک به یقین
عقل ظنی و مرز حجیت عقل
2. طریق خبر
یک. جهت صدور خبر
یکم: خبر قطعی
دوم: خبر غیر قطعی
لفظ و ملاک حجیت
3. طریق فعل
نسبت فعل و قول معصوم
4. طریق تقریر
میزان دلالت تقریر
5. طریق عرف
یک. انواع عرف‌ به حسب منشأ شکل‌گیری
دو. حجیت عرف‌های عقلانی
آیا حجیت بناهای عقلایی منوط به تقریر است؟
ابهام در تعریف بناهای عقلایی
حجیت عرف‌های سلیقه‌ای
سه. کارکرد عرف در فرآیند استنباط
تشخیص مصادیق احکام و لغزش‌گاه عرف
6. طریق خُبره
کارکرد رجوع به خبره در میان اهل فن
معیار و میزان در کم و کیف بررسی اقوال
رجوع به خبره در مقدمات اجتهاد
مقدمات نزدیک و دور
7. طریق سیره‌ و ارتکاز متشرعه
8. طریق اجماع
9. طریق قیاس
حجیت قیاس
یک. قیاس بر مبنای عقل
دو. قیاس بر مبنای استظهار علت حکم از متن
تعبد به قیاس!
عمل به قیاس از بناهای عقلایی نیست
نفی کاشفیت و علمیت از قیاس در روایات
اقسام قیاس اصولی
1. منصوص العله
2. قیاس اولویت
3. مستنبط العله
10. طریق خواب
ادله نقلی حجت نبودن خواب
چهار یادآوری
کارکرد‌های خواب
تذکری در تفسیر رؤیاهای صادقه
بخش دوم: شک و تردید
جایگاه شک و تردید در عرف دین
نسبت تردید با مکاتب علمی
فصل نخست: شک منتهی به خوف
مراتب جهل و اقتضای اولیه هر یک از آن‌ها
ادله تفصیلی احتیاط عند الخوف
یک. بنای عقلا
دو. دلیل عقلی
یادآوری
سه. دلیل نقلی
چهار. سیرۀ عملی فقها
ادله نقلی مخالف
توجه به ارزش محتمل
شرایط حجیت خوف
خوف تشکیکی و ملاک حجیت آن
عوامل ایجاد خوف در عرصۀ دین
1. عقل
2. خبر
3. شهرت فتوایی یا عملی، فعل و تقریر و لفظ
4. خبره
5. اجماع، سیره و ارتکاز متشرعه
فصل دوم: شک ملحق به عدم
مقدمه
نسبت احتیاط عند الخوف با اصول عملیه
استصحاب حکمیه و موضوعیه
شک در مقتضی و شک در مانع
اصل مثبت
استصحاب قهقرایی/ معکوس
اصل تبدل یقین
چند یادآوری‌
تخییر ابتدایی یا استمراری
فصل سوم: تعارض ادله
مقدمه
تفاوت تعارض با تزاحم
عوامل پیدایی تعارض
شرایط تحقق تعارض
ضرورت بحث عقلی در باب تعارض ادله
اقسام تعارض و احکام آن‌ها
یک. تعارض میان ادلۀ ناهم‌سنخ
1. تعارض میان قرآن و سنت
2. تعارض عقل با قرآن یا سنت
دو. تعارض میان ادلۀ هم‌سنخ
1. تعارض میان ادلۀ عقلی
2. تعارض میان آیات
3. تعارض میان روایات
مقایسۀ راهکار فطری و عقلی با راهکار نقلی
یکم و دوم: توقف و احتیاط و آن‌گاه تفحص از حقیقت
سوم: مرجحات
چهارم: تخییر
برخی ابهامات در ترتیب مذکور
نکته
انواع مرجحات و تقدیم و تأخیر آن‌ها
عصر غیبت و فقه احتیاطی
کتاب‌نامه